Үтүмэн үлэтэ да, көрөөччүтүн үөрдэр түгэннэрэ да үгүс

Бүгүн, муус устар 15 күнүгэр, Россия уонна Саха сирин норуодунай артыыската, П.А.Ойуунускай аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата Степанида Ильинична Борисова төрөөбүт күнэ. Былатыан Ойуунускай аатынан Саха театрын артыыската, Олоҥхо тыйаатырын бастакы артыыската уонна режиссера 74 сааһын айымньылаах, таһаарыылаах үлэ үөһүгэр сылдьан көрсөр.

Бу ый 17-23 күннэригэр Казахстаҥҥа ыытыллар Саха сирин күннэригэр Степанида Борисова Олоҥхо тыйаатырыгар туруорбут “Кыыс Дэбэлийэ” олоҥхо-испэктээкилэ кыттыыны ылар. Оттон Олоҥхо тыйаатырын артыыстара бу иннинэ, кулун тутар ыйтан, олус кэрэхсэбиллээх үлэни саҕалаабыттара. Режиссер Степанида Борисова Олоҥхо тыйаатырыгар Норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыак чэрчитинэн иккис испэктээкилин туруора сылдьар. Ол былыргы индия поэтын Калидаса аан бастаан арҕаа омук тылларыгар тылбаастаммыт уонна улахан сэҥээриини ылбыт “Сакунтала” пьесатынан ыам ыйыгар көрөөччү дьүүлүгэр тахсыахтаах испэктээкил. Ааҕааччыларга санаттахха, бу бырайыак 2016 сыллаахха Кытай Мин династиятын 16-с үйэтээҕи ааптара Му Дан Тхин суруйбут “Пионовай бэсиэдкэ” пьесатынан “Илэ түүл” испэктээкили Степанида Борисова туруоруутунан саҕаламмыта. Биллэрин курдук, “Пионовай бэсиэдкэ” пьеса кытай Куньцюй оператын үгэһинэн толоруллар. Оттон “Илэ түүл” испэктээкил олохтонон эрэр Олоҥхо тыйаатырын үгэстэринэн олус кэрэтик, сиэдэрэйдик туруоруллубута уонна Саха сиригэр, Кытайга көрөөччү, театр диэйэтэллэрин киэҥ биһирэбилин ылбыта. Манна Саха театрын артыыстара эмиэ кыттыыны ылбыттара.

Степанида Борисова билигин туруора сылдьар испэктээкилэ эмиэ дьикти кэрэ ис хоһоонноох. Сакунтала диэн индустар былыргы “Махабхарата” эпостарын биир номоҕор кэпсэнэр ыраахтааҕы Душьянта кэргэнэ уонна Бхарата император ийэтэ. “Сакунтала” пьеса былыргы Индия уонна поэт, драматург Калидаса бастыҥ айымньытынан сыаналанар. Үөһээ халлааҥҥа олохтоох Менака төрөппүт кыыһын Гималай хочотугар бырахпытын таҥара үлэһитэ Канва ылан иитэр. Кини оҕону буларыгар мохсоҕоллор харабыллыы сылдьалларын иһин кыыһы Сакунтала, ол аата “Мохсоҕол харабыллаах” диэн ааттаабыт. Бу пьесаны Россияҕа аан бастаан 1915 сыллаахха режиссер Александр Таиров туруорбута биллэр. Кини “Сакунтала” испэктээкилинэн бэйэтэ тэрийбит Камернай тыйаатырын арыйбыта. Онно Сакунтала оруолун артыыска Алиса Коонен толорбута билиҥҥэ диэри номох буола сылдьар.

Репетиция кэмигэр тыйаатыр артыыстара режиссердарын Степанида Борисованы кытта бары түҥ былыргы Индия сиригэр сылдьар курдук айымньы иһигэр бүүс-бүтүннүү киирэн оонньууллар. Эмиэ да эпос, эмиэ да аптаах остуоруйа тыынын илдьэ сылдьар пьеса кэрэхсэбиллээх, кистэлэҥнээх, соһуччу быһылааннардаах түгэннэрэ элбэхтэр. Биһиги олоҥхобутугар майгынныыр өрүттэрэ эмиэ бааллар. Наталья Слепцова толорор Сакунталатын сэргэ Душьянтаны толорор Владимир Михалев тапталларын тойуга истээччини-көрөөччүнү нарын иэйиилэринэн сүрдээҕин долгутар. Режиссер хас биирдии персонажка анал хамсаныы, туттуу-хаптыы, үҥкүү өрүттэрин кичэллээхтик, кырасыабайдык киллэртээбит. Артыыстар үгүс элбэх эрчиллиини ааспыт буоланнар холкутук, чэпчэкитик ыллыыллара-оонньууллара киһи сүргэтин көтөҕөр. “Илэ түүллээҕэр” тыынынан, майгытынан олох ураты, өссө биир кэрэттэн кэрэ испэктээкил үөскээн тахсан эрэр. Степанида Борисова режиссер быһыытынан эмиэ туспа суоллаах, ураты көрүүлээх. Кини туруоруулара нарын-намчы, сүрдээх чараас тутуллаахтар уонна хайаан да туох эрэ ураты кэрэлээх буолаллар. Бэйэтэ тойукка үөрэппит артыыстара буолан олоҥхо ырыатын матыыптарын испэктээкилгэ араас эгэлгэ өрүттээн таһаараллара дьиҥнээх чинчийии кэриэтэ үлэ буолар. Ыам ыйыгар көрөөччү бэйэтинэн кэлэн “Сакунтала” испэктээкили көрөн сөҕүө-махтайыа диэн эрэллээхпин.

Оттон Саха театрыгар Степанида Борисова 2023 сыллаахха Андрей Борисов туруорбут “Таптал сүппүт куората” испэктээкилгэ сүрүн болҕомтону ылар. Испэктээкил драматург Александр Седалищев суруйбут пьесатынан билиҥҥи олох туһунан кэпсиир испэктээкил аныгы драматургияны өйүүр сыаллаах туруоруллубута. Испэктээкилгэ Степанида Борисова сүрүн дьоруой Таня кыыс ыала биэнсийэлээх Наталья Николаеваны оонньуур. Олус улахан оруол буолбатах курдук эрээри испэктээкили курдат барар “кырдьык” диэн өйдөбүл кини тула барар. Ону ааһан испэктээкили Степанида Борисова толорбут ырыалара үрдүк таһымнаан көрөөччүнү дириҥ бөлүһүөктүү толкуйга тиэрдэр. Суут нөҥүө билиҥҥи олох мөккүөрэ, Степанида Борисова дууһаны хамсатар ырыалара уонна худуоһунньук Рене Магритт хартыыналара дьиктитик дьүөрэлэһэн аныгы уопсастыба араас эгэлгэ өрүттэрин араас кырааскалаан көрөөччүгэ тиэрдэллэр. Степанида Борисова талаанынан испэктээкил авангарднай сюрреализм хайысхаламмыт. Артыыска талааныгар сүгүрүйээччилэр Степанида Борисова оонньуурун, ырыатын истээри кэлэллэрин туһунан сүрдээҕин астынан туран кэпсээччилэр, санааларын үллэстээччилэр.

Олоҥхо тыйаатырыгар Степанида Борисова Норуоттар икки ардыларынааҕы бырайыакка барыта түөрт араас омук эпостарын туруоруохтаах. Онон режиссер, сүдү талааннаах артыыска Степанида Ильинична Борисова инники өттүгэр үтүмэн үлэтэ да, көрөөччүтүн үөрдэр түгэннэрэ да үгүс.

Степанида Ильиничнаҕа Күн сирин көрбүт күндү күнүнэн итиитик истиҥник эҕэрдэлээн туран айар үлэтигэр кылаан чыпчаал ситиһиилэри, саҥа уһулуччулаах, улуу оруоллары оонньууругар уонна саҥа кэрэхсэбиллээх испэктээкиллэри туруорарыгар, тус бэйэтигэр чэгиэн туругу, дьолу-соргуну Саха театрын, Олоҥхо тыйаатырын уонна бэйэлэрин биһирэбиллэринэн күүс-көмө биэрэр истиҥ көрөөччүлэрбит ааттарыттан эҕэрдэлээтэхпит буоллун! Алгыс баһа сыаланнын!