Ыһыах: Саҥа кэскиллээх толкуйу ыһыах!

Өбүгэ саҕаттан Үрүҥ тунах ыһыахха Үөһээҥҥи Үрүҥ Айыылар сиргэ муҥутуурдук чугаһаабыт кэмнэрин таба тутан алгыс ылар улахан ытык үгэс туома ыытыллар. Ол иһин турар-турбат, кыһыны этэҥҥэ туораабыттар, анаан туран ити тэрээһиҥҥэ ыраастана уонна өссө биир сылга сэниэ-сылба көрдөһө, дьол-соргу уйатын олохтуур баҕаттан тоҕуоруһаллар буоллаҕа эбээт!

          Туймаада эбэ хотун Улуу тунах ыһыаҕын сырса тыа сиригэр туруу тэрээһини эмиэ сэҥээрэбит. Быйыл «Олоҥхо ыһыаҕа» от ыйын 1-2 күннэригэр Өймөкөөн улууһун Томтор сэлиэнньэтигэр ыытыллар.

Онуоха С.А. Новгородов аатынан «Айар» национальнай кыһа күөн туттар бородууксуйата—саҥа сонун кинигэлэрэ ыһыах түһүлгэтигэр атыыланыахтара. Чахчы даҕаны былырыыҥҥыттан быйылгыга диэри туох сонун, сэргэх баарын ыраастык көрдөрөр дьаарбаҥка тэриллэрэ ааҕааччыларга үтүө бэлэх. Ол иһин бу сырыыга, дьон үөрэ-көтө, хото атыыластын диэн сыаналарын чэпчэтии көрүлүннэ.

Саха буоларгын таай

Киирэ-тахса “Айар” маҕаһыыннарын көрөөччүлэр билэн эрдэхтэрэ, манна оҕотуттан оҕонньоругар тиийэ эгэлгэ суруйуу-хоһуйуу, кинигэ-альбом дэлэгэй. Олортон сороҕун аҕыннахха: «Саха фольклора: таабырын, өс хоһооно, чабырҕах, алгыс, остуоруйа, үһүйээн, номох»диэн ыал эрэ барыта наадыйар кинигэтэ кэчигириэ. Тоҕо маны маанылыыра буолуой? Ыччаттаах, кэнэҕэскилээх киһи омугун уратытын билинэ улаатарыгар  кырачааннарыгар даҕаны анаан, кинилэри уһуйарыгар, туһанарыгар үтүөкэннээх көмүс көмө манна кистэнэ сытар! Манна фольклор сүмэтэ таҥыллан киирдэ: үрүҥ түүнү быһа, кыһыҥҥы киэһэлэргэ холкуйан олорон үһүйээннэ, номохто, остуоруйата истиэххэ диэтэххэ, ыл, арый, барыта манна баар. Күрэххэ, түһүлгэҕэ оҕоҕун чабырҕахтат, алгыс этэргэ холон, өс хоһоонун үөрэт, таабырынна таайтар—барыта манна дэлэгэй. Силигин ситэрэн  QR куоду туһанан В. Исаков толоруутугар “Эрчимэн Бэргэн” олоҥхо бастакы аҥаарын илэ  истиэххэ эмиэ сөп. Хор, ол иһин бу кинигэни күндү дэһэллэр.

Норуот айбыта—үйэлээх

          Сахалыы, нууччалыы, английскайдыы үс тылынан суруллубут «Мир Саха: народное искусство»кинигэҕэ уһук хоту олохтоох, тыйыс айылҕалаах сиргэ олорор дьон айар-тутар куттарын бигээн көрөргө уонна итэҕэйэргэ анаммыта бу таһаарыы.

Төрүт култуураны тута сылдьар былыргыттан көс олохтоох дэммит хоту сир норуоттара, ол иһигэр төбүрүөннээн олорор сахалар, барыны сатаан дьүөрэлээн айар-тутар кыахтара үгүс быһаарыыта суох бу кинигэҕэ көстөр. Саха норуота толкуйа мындыр, оҥоруута барыта уһулуччу. Ол манна чахчы   көстөр. Киирбит матырыйаалларынан сиэттэрэн  төрүт үгэскэ олоҕурбут классика холобура кылбардык   эриэккэс экспонаттарга, былыргы хаартыскаларга, уруһуйдарга олоҕуран өбүгэлэрбит тустарынан элбэҕи кэпсиэхтэрэ.

Омук киһитэ оһуордаах санаалаах, мааны таҥастаах

          Россия норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин сылын түмүгүнэн биэс бастыҥ кинигэ ахсааныгар киирбит «Кыһыл көмүс» дипломнаах кинигэ диэн сэдэх. Манна кыайыылаах тахсыбыт Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус «Саха ойуута-бичигэ=Узоры и орнаменты Саха»кинигэтэ—холобур. Бу альбомҥа өбүгэлэрбит маска, туоска, таҥаска уонна көмүскэ түһэрбит ойуулара түмүллэн киирбиттэрэ кэлэр көлүөнэбитигэр төһүү бэлэх буолар. Ити оһуордаах санааҕа олордоххо мааны таҥастаныаҥ, кэрэ малланыаҥ, иччилээх дьикти иһиттэниэҥ, уран көмүс харысхалланыаҥ диэн сөпкө этэллэр.

Ыал барыта түстээх, үгэстээх

          «Саха ыалын бастыҥ кинигэтэ»хомуурунньук аныгы саха ыалыгар сүбэ-ама, көмө буоллун диэн, төрүт култуураны уонна төрүт үөрэҕи чинчийээччилэр үлэлэриттэн таҥыллан оҥоһуллубут.

Маны сыныйан аахтахха туһата-көмөтө үксүө эрэ. Саханы омук быһыытынан уратытын көрдөрөр абылаҥнаах таһаарыыга өбүгэлэрбит үйэттэн үйэҕэ, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллибит үгэстэрин, олоххо-дьаһахха үөрүйэхтэрин  судургутук булуохха сөп. Онон саха өйүн-санаатын сүмэтэ түмүллүбүт хомуурунньуга бүгүҥҥү саха ыалыгар күннэтэ туһанар кинигэтэ буолуоҕа.

Алгыс баһа сыалаах!

«Алгыстар. Эн көмүскэллэриҥ»  диэн саҥа тахсыбыт кинигэ хас биирдии саха киһитигэр баар буолуох тустаах.  Айыы Ойууна В.А. Кондаков суруйбут киһи олоҕун устата туттуллар 19 Доммноро күннэтэ алҕанарга, көмүскэл күүһү ыҥырарга дьоҕус кинигэ буолан тахсыбыта ааҕааччыга күндү. Дьиэҕитигэр, айаҥҥа, үлэҕитигэр илдьэ сылдьан киһи бэйэтэ алҕанаргытыгар анаммыта уратылаах.

Ону сэргэ профессор Розалия Бравина «Алгыстаах туомнар» диэн саҥа   кинигэтэ субу атыыга таҕыста. Манна дьиэ кэргэн тускулун, айыы киһитин саргытын салайар иччилэргэ, айыыларга сүгүрүйүү, харысхал туомнара, сиэрдээх олох үгэстэрэ, киһилии сиэр-майгы сырдатыллар. Тоҕо? Хас биирдии киһи чэпчэки тылынан күннэтэ кэриэтэ, тустаах түгэнигэр сыыһа-халты туттубакка, мэлдьи алҕанан, олоххо эрэллээх сылдьарын туһугар.

          Доҕоттор, кинигэ баар—баай, кинигэ баар—үтүө доҕор! Кинигэлиин сэргэстэс, «Айардыын» өрүү бииргэ киэҥ билиилээх, сайдыылаах буолуҥ! Сахабыт төрүт култуурата көлүөнэттэн көлүөнэҕэ кэпсэнэ турдун!

          «Айар» кыһа кинигэлэрин https://ayar.ru/ саайтан киирэн сакаастаан, социальнай ситимнэрбитигэр ВКонтакте https://vk.com/ayar2022 уонна телеграмҥа https://t.me/ayarbook сурутуҥ.