«Ньырбакаан» испэктээги Афанасий Федоров 80 сааһыгар анаатылар

Муус устар 2 күнүгэр Сергей Зверев-Кыыл Уола аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үҥкүүтүн тыйаатыра актер, режиссер, уһуйааччы, Саха төрүт култууратын киэҥ эйгэҕэ тарҕатааччы, Алгысчыт Арассыыйа култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СААСР үтүөлээх артыыһа Афанасий Семёнович Фёдоров 80 сааһыгар анаан Василий Яковлев-Далан айымньытыгар олоҕуран туруоруллубут “Ньырбакаан” испэктээги көрдөрдө.

Сүдү киһибит үбүлүөйүн чэрчитинэн тэрээһиннэри Үҥкүү тыыйаатыра бастакынан аста. Афанасий Семенович Үҥкүү тыйаатырын кытта сүүрбэттэн тахса сыл устата бэрт айымньылаахтык, ситимнээхтик, таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар.  “Ньырбакаан” испэктээк премьерата ахсынньы 12 күнүэр 2013 сыллаахха буолбута. Муусукатын хампаһыытар Владимир Ксенофонтов айбыта, үҥкүүтүн хореограф Афанасий Соловьёв туруорбута, декорациятын уонна көстүүмү худуоһунньук Марьяна Оконешникова, хореограф ассистенынан Владислав Попов үлэлэспитэ.

Испэктээк А.Е.Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин сценатыгар көрдөрүлүннэ. Национальнай библиотека кыраайы үөрэтэр фонда сүрүн библиотекардара Виктория Ильина уонна Туяра Готовцева, тыйаатыр литература салаатын сэбиэдиссэйэ Вера Черноградская буоланнар үһүөн бэрт дириҥ ис-хоһоонноох, элбэх кинигэлэрдээх, хаһыаттан ыстатыйалардаах, хаартыскалардаах, программкалардаах уонна афишалардаах быыстапка туруорбуттара дьон-сэргэ болҕомтотун тарта. Саалаҕа элбэх көрөөччүлэр тоҕуоруһа мустубуттар — Култуура уонна ускуустуба кэллиэһин устудьуоннара, атын тыйаатыр артыыстара, режиссердара, оҕо уонна улахан дьон үҥкүү бөлөхтөрүн салайааччылара уонна кыттыылаахтара, үгүс оскуола оҕолоро, култуура уонна Үҥкүү тыйаатырын бэтэрээннэрэ, устудьуоннар, пенсионердар.

Тыйаатыр Афанасий Семеновыһы кытары билсиһэ турар, куруутун кэпсэтэн, кини билиитин-көрүүтүн билсиһэр, ыра санаатын ырытыһар, сүбэ-ама ылар. Кини “Ньырбакаан” испэктээги хайдах режиссер быһыытынан туруорбутун туһунан кэпсээтэ: “Василий Яковлев-Далан норуодунай суруйааччы биир бөдөҥ истроическай айымньыта “Бүтэй Бүлүү” сүрдээх ырааҕы көрдөрөр, ситимниир, силистээх матырыйаал буолар. Саха омук, кыра да омуктар ыарахан олохторо тыыннаах буолуу, сырдыкка тардыһыы кэмэ көстөрө. Ньурбаҕа үөскээбит Николай Тарасович Степанов – фольклорист “Ньырбакаан” диэн чинчийбит үлэтин кинигэ таһаарбытын көрөн-ааҕан баран, Гавриил Васильевич Ксенофонтов “Эллайада” диэн айымньытын ааҕан баран сценарий суруйарга санаммытым. Сайын уоппускаҕа олорон суруйан бүтэрбитим уонна Саха аркыастыр сүрүн дирижерыгар Николай Павлович Петровка аахтара биэрбитим. Киһим бэркэ сэҥээрбитэ. “Саҥа үҥкүүһүт оҕолор кэллилэр, онон састаап улаатан турар”, — диэтэ. Хампаһыытар Владимир Ксенофонтовы булан, аахтаран, муусукатын суруйуох буолан үөрпүтэ.

Кини өр туппатаҕа, сотору кэминэн муусукатын аҕалбыт этэ. Хореограф Афанасий Соловьёв үҥкүүтүн туруоруох буолан сөбүлэспитэ. Ол иннинэ Стас Кактакову кытары үлэлэһиэх буолбуппут. Саҥа ырытан эрдэхпитинэ, Стас эмискэ ыалдьан, олохтон туораан хаалбыта, үлэбит тохтуу сыспыта. Афанасий Соловьевтуун туох да эҥкилэ суохтук, үчүгэйдик үлэлээбиппит. Кини сахалыы төрүттээх буолан өйдөһөргө түргэн этэ. Үксүгэр уолаттар үҥкүүлэрин элбэхтик көрдөрөрө, ол иһин тэтимнээх, эрчимнээх хамсаныылар наадалара. Уолаттарга кыратык көрдөрөн биэрдэххэ тэтимирэн бэйэлэрэ сүрдээх үчүгэйдик толороллоро. Испэктээк орун-орунугар сөп түбэһэн сыалын, соругун сиппитэ диэххэ сөп. Хас биирдии дьоруойдар бэйэлэрин уобарастарын сөпкө арыйан толорбуттара. Бэйэлэрин туруктарын ыһыктыбаккалар испэктээк сыалын сиппитэ.

Бу испэктээккэ өһү-сааһы иэстэһии кэмигэр Ньырбакаан эйэни-доҕордоһууну, киһи буолунуу, сомоҕолоһон олорууну тэрийбитэ. Ол иһин Ньурбалар, Сунтаардар, Бүлүүлэр төрүттэрэ Ньырбакаан буолар. Эдэр Тыгын бардамын, халаан-талаан сылдьарын, Ньырбакаан сөбүлээбэтин айымньыга көстүбүтэ. Ньырбакаан атахтарыгар туран туспа Бүлүү диэки күрээбиттэрин Тыгын эккирэтээри гынан баран, үс бухатыыр уолаттартан толлорун көрдөрбүппүт. Тоҕо диэтэххэ былаас кини илиитигэр баар этэ да, кини дьону сомоҕолуур кыаҕа суоҕа, эдэр эрчим санаата баһыйара. Ньырбакаан Тыгыҥҥа холуйдахха өйө-санаата киэҥэ, холкута, оҕо эрдэҕинэ эрэйи көрбүт буолан айылҕатыгар чугас эйгэлээх буолан атын омуктардыын биир санаанан олордохпутуна эрэ ыччат тэнийэ уһуо диэн оннук соруктаах Сунтаары, Ньурбаны тэниппиттэрэ. Омук буолан олорорбутугар өбүгэлэрбит сиэрдэринэн-туомнарынан салҕанан баччааҥҥа диэри кэллибит.

Өбүгэҥ тылын төһө дириҥник өйдүүгүн да оннук норуот – кини дьылҕата киэҥ-холку ыраас буолар, киэҥ көҕүстэнэр. Тоҕо билиҥҥи биһиги дьоммутугар тоҕо эрэ, дьолоҕойдоругар түспэт. Өбүгэҥ үөрэҕин дириҥник хасыһан үөрэтиэххэ, ыччаты иитиэххэ. Олоҕуҥ дириҥ силиһин сынньыйан биллэххинэ – мин сахабын дэнэҕин!».

Испэктээк кэнниттэн көрөөччүлэр бэйэлэрин санаалааларын кытары үллэстилэр: Мария Захарова, Дьокуускай олохтооҕо: “Мин Сунтаартан төрүттээхпин. Үҥкүү тыйаатыр испэктээктэрин уонна аркыастыр кэнсиэртэригэр хаста да сылдьыбытым. Ньырбакаан испэктээги саҥа көрдүм-иһиттим. Уолаттар үҥкүүлэрэ күүстээх-уохтаах, эрчимнээх. Кыргыс үйэтин кэмэ  буолан үксүн охсуһууну көрдөрөр хамсыныылар, сотору-сотору хаһыыран үҥкүүлэрин күүһүрдэн биэрэллэр. Үрүҥ баттахтаах Маҥан Мэкчэ уобараһын толорбут үҥкүүһүтү чорбото көрдүм. Сүрдээх айылҕалаах уол оҕото эбит. Ньырбакаан оруолун толорбут кырачаан кыыс оҕо сценаҕа туохтан да толлубакка, муммакка, үҥкүүтүн умнубакка, бэрткэ толордо. Оҕолор бары да үчүгэйкээннэр. Салайааччылара Зоя уонна Афанасий Соловьёвтар “Бриллианты Якутии” бөлөх оҕолоро Үҥкүү тыйаатырын хас да испэктээктэригэр кытталлар. Өссө Тыгын уобараһын толорбут Василий Эверстовы аһара сөбүлээтим. Уол оҕото, чинэйэн, көнөтө-уһуна, тһргэнэ-тарҕана, эчикийэ эдэрэ, эрчимэ, бэйэтигэр наһаа барсардык туттар-хаптар, бэйэтин бас билэр буойуннарын кыргыһыыга ыҥырар, өрө күөрэйэн сотору-сотору үөһэ хорсуннук ыстаҥалыыр. Афанасий Семеновичка, Үҥкүү тыйаатыр кэлэктиибигэр айымньылаах үлэни, дьон-сэргэ биһирэбилин уонна билиниитин баҕарабын!”. 

Августина Кузнецова, хотугу улуустан кэлбит: «Афанасий Семенович 80 сааһыгар Үҥкүү тыйаатыра “Ньырбакаан” испэктээги көрдөрдө. Мин муусукатын наһаа сөбүлээн иһиттим. Бу испэктээккэ уопсайынан уолаттар үксүн күүскэ кытыннылар. Эр дьон тэтимнээх, хорсун үҥкүүтэ көһүннэ. Ньырбакаан оруолун 3 кыргыттар толордулар – Уйгууна Капитонова – кыра оҕо, Анжелика Кириллина – эдэркээн кыыс, Лена Ким – сааһыра барбыт, 3 уол оҕолоох дьахтар. Программка баара аһара үчүгэй, ис хоһоонун, кыттааччылары кытары билсиһэ олордубут. Долаана Федотова Хаттыана кырдьаҕас эмээхсин оруолун сүрдээх истиҥник толордо, иэҕэҥнээн-куоҕаҥнаан наһаа да үчүгэйдик оонньоото. Уонна дьэ барыта охсуһуу – туматтар уонна тоҥ биистэр бэйэ-бэйэлэрин кыдайсыы. Хата Ньырбакаан өй ылан, уһуну-киэҥи сылыктыыр буолан, уолаттарын кытары тыыҥ былдьаһан, Бүлүү диэки тэскилээн, тыыннаах хааланнар, Бүлүү сыдьааннарын кэскиллээтилэр. Бүтэһигэр саҥа дойдуларыгар ыһыах ыһан олохторун буллулар. Дьэ барыта нус-хас буолла. Мин убаастыыр киһибэр Афанасий Семеновичка махтанан туран, дьоро күнүнэн, 80 сааһын туоларынан  итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин. Этэҥҥэ сырыт, доруобай буол, дьиэ кэргэҥҥэр дьолу-саргыны, Үҥкүү тыйаатырын бары үлэһиттэригэр айымньылаах, кэрэхсэбиллээх, үйэлээх үлэлэри баҕарабын!”.

Ирина Петрова, Дьокуускай куорат: “Далан “Бүтэй Бүлүү” кинигэтин хаста да аахпытым. Мин бу испэктээги урут эмиэ көрбүтүм. 3-4 сыл аннараа өттүгэр. Иккистээн кэллим. Артыыстар бары бэйэлэрин оруолларын итэҕэтэр гына толордулар. Даҕанча оҕо эрдээҥитин Даниил Бессонов, улааппытын кэннэ Владислав Попов күүскэ үҥкүүнэн дьүһүйэн көрдөрдүлэр. Ньырбакаан уолаттара эмиэ бэйэлэрин оруолларын табыллан толордулар. Муусуканы сөбүлээтим. Тыыннаах доҕуһуол диэн киһи хайдах эрэ отой атын эйгэҕэ киирэн хаалар. Өссө да ити муусуканы истэ олоруох курдукпун. Талааннаах хампаһыытарга Владимир Ксенофонтовка уонна Саха аркыастырыгар барҕа махталбын биллэрэбин. Эбиһээт тириэрдээр. Үбүлүөйдээх сүдү киһибитигэр Афанасий Семеновичка дьоллоох олоҕу, оҕолорун, сиэннэрин тапталларынан угуттанан доруобай, чөл туруктаах, доруобай, дьоллоох буол!”.

Зинаида Жиркова, пенсионер: «Мин артыыстар үлэлэрин үрдүктүк сыаналыыбын. Кыра да улахан оруолу бары бэрткэ оонньууллар. Оҕолор эмиэ киэргэттилэр. Үҥкүүһүттэр таһымнара улахан. Муусука чааһынан этэ да барбаккын. Отучча муусукаан Николай Петров доҕуһуолунан сүрдээх үчүгэйдик оонньоотулар. Ытыктыыр киһибит, алгысчыппыт Афанасий Семенович Федоров үбүлүөйүн чэрчитинэн саҕаламмыт тэрээһиннэртэн биирдэстэрэ уонна бастыкылара “Ньырбакаан” испэктээккэ билиҥҥи кэмҥэ элбэх көрөөччү кэлбитэ киһини долгутар уонна үөрдэр. Өссө да бу тыйаатыр үлэлэрин, атын испэктээктэрин көрүөхпүн баҕарабын. Бэйэм уруккута история учуутала буоларым быһыытынан, историческай персонажтар туһунан испэктээктэри аһара сөбүлүүбүн. Тыйаатыр үлэһиттэригэр, үҥкүүһүттэргэ, аркыастыр артыыстарыгар ситиһиилэри, доруобуйаны, киэҥ-куоҥ сиринэн гастроллары баҕарабын. Афанасий Семеновичка күүһү-уоҕу!».

Дьэ, ити курдук өрө көтөҕүллэн Афанасий Семенович Федоров 80 сааһыгар анаммыт «Ньырбакаан» испэктээк элбэх көрөөччүлэри уонна сүгүрүйээччилэри муһан сүрдээх өрө көтөҕүллээхтик буолан ааста.