Куорсуннах: Уот моҕой уһуура көтөр

Уоттан сэрэхтээх буолуҥ!

“Уоттан сэрэхтээх буолуҥ!”, “Уотунан оонньоомон!”, “Тыаны уоттан харыстааҥ!”… Омос көрдөххө ити быһа баттаммыт, дьаһайар, хайа эрэ өттүнэн бэл аныгы киһиэхэ куруубайдык даҕаны иһиллэр бэргэн этиилэр сир аайы туралларыгар харахпыт үөрэнэн аахайбат курдукпут эрээри, кэтэхпитинэн таайабыт, кинилэргэ хаарыйтарабыт. Ити хаарчахтыыр тыллары ханнык эрэ өйдөөх кириитик айан хаалларбыта бүгүн хайа даҕаны өттүнэн биһиги олохпут ирдэбиллэрэ. “Вход воспрещается!”, “Не курить, не сорить”,”Соблюдай чистоту и порядок!”  Дьэ ити хас хаамыы аайы кыһыл чыпчахай курдук ыйанан турар олохпут бэрээдэгин барытын тутуһарбыт буоллар, онтон ордуо суох курдукпут. Ол эрээри нэһилиэнньэ улаатан истэҕин аайы ити тыллар ирдэбил буолан тутуһуллуохтаах үгэскэ киирэллэр уонна өһөстүк харахпыт иннигэр кэккэлииллэр. Бүгүн сир-дойду хатан, саһаҕа курдук буолан турдаҕына “Уоттан сэрэхтээх буолуҥ!” сэрэтии олус тоҕоостоох. Мин кэпсээни суруйа үөрэммит буолан, тугу эрэ кылгаһы суруйаары гыннахпына даҕаны оту-маһы ойуулаан, иннэни-сүүтүгэ хомуйан уһаан-тэнийэн барар идэлээхпин. Ону бырастыы гыныҥ. Ити бүгүн “Уот” биһиги сахалар төрүт итэҕэлбитигэр туох суолталааҕын кэпсиэхпин баҕарарбыттан итинник саҕалаатым.

Бастаан,  “Аан балаһа уот оргуйар үөһүттэн” суһал иһитиннэриилэри  тиэрдэбин. Дойдубутугар уоту утары охсуһуу билигин үгэнэ. Таатта, Нам, Кэбээйи, Горнай, Мирнэй, Ньурба, Сунтаар улуустарын киэҥ нэлэмэн сирдэрин үрдүнэн  Уот моҕой кыаҕырбыттыы уһуура көтөр. Кини күүһүн өһүлэр ардах, сиик, сөрүүн күннэр ааллара хоҥнубат.  Ол үөһүгэр буһа-хата, үөн-көйүүр аһылыга буола сылдьар көмүскээччилэрбит ыксаллаах быһыы-майгы буола турарын маннык биллэрэллэр:

Атырдьах ыйын 9 күнэ.Таатта Дьохсоҕон:

 — Ворошилов аҥар кынатыгар уоту киллэрбэтибит. Чабыыда эҥэр ааста. Хас да сиринэн ходуһанан киирэ сатаабытын тохтоттубут. Нэһилиэхпит баһылыга Петр Егорович тэҥҥэ сылдьар буолан дьон санаата бөҕөх. Ити бүгүҥҥү эрэ киирсии. Уот Маах хайатын кэннигэр утуйардыы оҥостон бүктэ. Бадарааннаах уонна Маах тумсунан төттөрү киириэн сөп. Бэҕэһээ киэһэ ити сирдэринэн минполоса оҥорбуттара даҕаны, үөһэнэн бардаҕына кылдьыыны нөҥүө быраҕан ходуһа өттүн сиэбитинэн барар. Онно кэтэбилгэ элбэх киһи, техника ирдэнэр. Этэҥҥэ, эрдэтээҥҥи 7№ уот балаһатыгар илдьэн холбуур буоллар. Икки ардылара 1 биэрэстэ холобурдаах сир хаалла. Оччоҕо Ворошилов эҥэр уот куттала аччыа этэ. Олус киэҥ сири хаппыт буолан уустуктара элбэх. Хаар түһүөр диэри умайар чинчилээх. Арай уһун ардах кэллэр хайыа эбитэ буолла…”

Атырдьах ыйын 10 күнэ. Дьохсоҕон баһылыга П.Е.Захаров:

— Түүн. Даккыттан кэллибит. Былааннаммыт үлэ ситтэ. Маах хайатыгар

хоммут уот бэс ыйын 27 күнүттэн Чабыыдаҕа умайа турар 7№ баһаарга холбосто. Манна Дьокуускайтан кэлбит МЧС,  Тулагы, Табаҕа, Жатай бөһүөлэктэриттэн кэлбит баһаарынай сулууспа үлэһиттэрэ 9 киһи, Даккы олохтоохторо, Ытык-Күөлтэн көмө дьоммут, Боробуллар бэйэбит үлэни бэккэ ыыттыбыт. Дьокуускай баһаарынньыктара хоно хааллылар. Түүннэри маныыллар. Кэтээһиҥҥэ эбии дьон тиийэллэрэ буоллар. Бу күннэргэ көрдүгэннии сытар уоттары умуруордарбыт тохтуурга эрэл үөскүө этэ. Бу тыаллаах, куйаас күннэр буолан уот Даккыга киирэр куттала улааппыта. Ону бары биир өйүнэн-санаанан үлэлээн син муоһалаатыбыт диэххэ сөп. Куттал син-биир баар. Тохтообута буолан баран, күөдьүйэн кэлэр майгылаах. Олохтоох дьон көмөҕө кэлбит дьоҥҥо сыһыана үчүгэй буолан, дьоммут холкутаан ис сүрэхтэриттэн ылынан үлэлииллэр. Холобур — Гаврил Дмитриевич эдьиийинээн Астра Дмитриевна Петровалыын баанньык тэрийэн ыарахан үлэҕэ сылдьар дьон суунан-тараанан астына сылдьаллар. Николай Николаевичтаах уулаах цистерналарын соһо сылдьан үлэ ньиргиччи барарын бэккэ тэрийдилэр. ООО Победа уолаттара уоту Өксөкүлээх карьерыттан Бордуулаахха диэри кэтииллэр. Сылдьаарыкы үрдүнэн тэйиччи соҕус  уот кытыаста олороро көстөр. Куотаары куттуур. Аҕалыы уол Луковцевтар, Торговкин, Ытык — Күөлтэн кэлбит эдэр уолаттар ытык киһибит, сэрии геройа Дмитрий Ананьевич Петров төрөөбүт дойдутун харыстыахтаахпыт диэн турунан үлэлииллэр. Боробулга Чульмантан кэлбит бөлөх түүннэри Ытык-Күөлгэ үлэлии бардылар. ГАУ Якутлесресурс үлэһиттэрэ эмиэ онтон кэллилэр. Ытык-Күөлгэ суоһуур уокка үлэлииллэр. Сарсын уот салҕыы барбатын хааччыйар үлэ күүтэр. Оҕонньор Харалдьытыттан уоту утары уот ыытыахпыт. Икки сухалаах тыраахтар онно барыахтара. Евгений Егорович Харбалаахтары, Чычымахтары кытары сүбэ ыытан киирдэ. Биһиги Сиэллээх үрэҕинэн уоту салайан кинилэри кытары холбоһуохтаахпыт. Кинилэр Төҥүттэнэн утары кэлиэхтэрэ. Чөркөөхтөн үлэһиттэр кэлэн эмиэ күүстээх үлэҕэ түһүөхтэрэ. Амма Таатта икки ардынан бара турар уоту бохсор үлэ оҥоһуллуоҕа. Хаалбыт күннэргэ күүскэ түһүнэн уоту умуруоруоҕуҥ. Уонна көмө буолбут дьоммутугар улахан махталбытын биллэрэбит.

Атырдьах ыйын 10 күнэ. Таатта нэһилиэгин баһылыга Павлов Е.И.

 —  Суһал штабтан иһитиннэрэбин. Ханин карьерыттан утары уот ыытарга быһаарынныбыт. ГАУ Якутлесресурс уонна Дьокуускайтан кэлбит күүстэр көмөлөрүнэн хоту өттүн уоттуохпут. Буруо-тараа бөҕө тахсыаҕа онон балаһыанньаҕа киирэргитигэр ыҥырабын. Куула, даача эҥэр ыаллар ханнык баҕарар мүччүргэннээх түгэҥҥэ бэлэм олоруҥ диэн сэрэтэбин.

 — Утары уот барда. Умайыан сөптөөх оту-маһы, малы-салы бүрүйэн,

хараардан бэлэмнэнии үлэтигэр турунуҥ. Идэлээх дьон этэринэн уот тыаллаахха балтараа биэрэстэҕэ тиийэ кыымнарын быраҕыан сөп. Таатта автодор икки тыраахтара, ИП Чорбоев тыраахтара Буочаҕайтан Аммалыыр суолга дылы тыырыы үлэтин ыыта сылдьаллар. Мантан 4-5 биэрэстэ. Харбалаахтан 8 биэрэстэ. Манааһын үлэтигэр күүскэ үлэлииллэр. Депутат Сергей Никитин бэккэ тэрийэн дьон көхтөөхтүк түһүнэр. Сэрэнин, бэлэм буолуҥ! Дьиэлэри уунан ыстарын, уугутун холбоон бэлэм олорун. Араас буолар түгэнигэр тута биллэриэхпит.

Атырдьах ыйын 10 күнэ. Баайаҕаттан ыксаллаах быһыыны баһылык Романов Р.Р. биллэрэр:

 — Улууспут хоту өттүттэн Уус Алдан улууһун Түүлээх, Бээрийэ нэһилиэктэрин сириттэн тыа уота кыраныыссаҕа чугаһаан эрэр. Тыал утары буолан бытааннык 3-4 көс сиринэн утары анньан чугаһаата. Хара Алдан, Баайаҕа нэһилиэктэрин сиригэр киирэрэ 1-2 хонук хаалла диэн сабаҕалыыбыт. Умайа турар сир 60-с сылларга буолбут улахан уот куруҥа, ойуур, талах-лаҥха үрэх сирдэр. Уот балаһата хас эмэ көһүнэн тайаан иһэринэн утары уоту ыытан тохтотор табыгастаах сир даҕаны суох курдук. Бөһүөлэктэн 50-60 биэрэстэ ыраах сирдэр, үлэни ыытарга булууктаах трактордар, балачча ГСМ ирдэнэллэр. Уоту утары үлэҕэ улуустан, республикаттан улахан көмө эрэйэбит.

Манна санатыаҕы баҕарыллар, 2017 сыллаахха турбут улахан уоту утары түүннэри-күннэри үлэлээбит трактордаах дьоҥҥо эрэннэрбит үптэрэ баччааҥҥа диэри төлөммөтөх эбит. Бу сырыыга дьаһалта эмиэ ити дьону көрдөһөрө табыгаһа суохха дылы. Ити алҕастар көннөрүллүөхтэрэ дуо? Ол эрээри биһиги Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич Николаев дойдубут президениттэн Владимир Владимирович Путинтан: “Ойуур баһаарыгар үлэлээччилэргэ 8 эрэ чааска хамнас төлөнөр, онтон бу дьон 10-12-14 чаас үлэлииллэр. Онон кинилэргэ үлэлээбит чаастарынан төлүүр көдьүүстээх буолуо этэ” диэн туруоруста. Итини атын регионнар губернатордара өйөөтүлэр.

Бүгүн атырдьах ыйын 11 күнэ. 8.30. 11№ -дээх А тыа уота умайбытын кубулуппата. Ылар иэнэ 34.000 га. Күүстээх. Умуруорууга — 231 киһи 57 техника үлэлиир, 41 — бензопила, 10 — мотопомпа, 3- уматар аппараат, РЛО-139.  Салайааччы — Уранаев А.А. Балаҕан ыйын 6 күнүттэн улуус киинигэр Ытык-Күөлгэ киирэ сатыырын тохтотор үлэ күүскэ ыытыллар. Чымынаайы, Харбалаах уонна Чычымах уот быстан дизелинэн уоттанан олороллор. Утары уот ыытыы үлэтэ, уоту күрүөлүүр кылдьыылар хорутуулара, уот сиэбит сирдэрин манааһын элбэх сыраны ирдиир. 30 МОБ, 2АПС, 2 булууктаах тыраахтар ирдэнэр.

Аны 13№-дээх А -уот туруга хайдаҕын көрүөҕүн. Умайбытын курдук умайа турар. Хабар иэнэ — 1230 га. Күүстээх. 5 — киһи, 1 — техника, МЛПК — 1, УАЗ, РЛО-3, уонна 5 кыра техника. Уоту умуруорааччылары Уолба нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы Беляев И.Н. салайан үлэлэтэр. Ирдэнэр техника: 20 — АПС, 30 МОБ, 2 булууктаах ДТ уонна 1 бырысыаптаах МТЗ.

Таатта нэһилиэгин баһылыга Павлов Е.И бу киэһэ 19.00 мүнүүтэҕэ иһитиннэриитэ балачча үөрүүлээх буолла.

 — Буочахай эҥэр утары уоту ыытаммыт уот улуус кииниттэн дьэ

тэйдэ.Уранаайап барытын кэрийэн көрөн кэллэ. Уоппут былааннаабыт курдук Харбалаах уотугар тиийэн тиксистэ. Бэҕэһээҥҥи хоту ыыппыт уоппут эмиэ Ворошиловка тиийэн силбэстэ. Онон уоттар толору  холбостулар. Ытык-Күөлгэ уот суоһуура тохтоото диэххэ сөп. Махтаныахпыт этэ ыарахан кэммитигэр өйөбүл буолбут Ил Дархаммытыгар Айсен Сергеевич Николаевка, Дмитрий Дмитревич Садовников салалталаах анал хамыһыйаҕа, улууспут суһал ыстаабыгар, дьоммутугар-сэргэбитигэр, нэһилиэк олохторугар. ДЗС уолаттарыгар — кинилэр сүрдээх элбэх үлэни ыыттылар, бэл түүннэри-күннэри отуччалыы миэтэрэ кэтиттээх солооһуннары солоотулар, аны техника бөҕөтүн таһааран үлэлэппит Иван Иванович Бочониҥҥа, чугастан-ыраахтан кэлбит биир дойдулаахтарбытыгар, биир тыла өһө суох баһаам көмөнү оҥорбут киэн туттар уолаттарбытыгар, уонна атын сирдэртэн кэлэн үлэлии-хамсыы сылдьар ыарахан кэммитигэр өйөөбүт бөлөхтөргө нэһилиэк олохтоохторун, дьаһалтатын, дьокутааттарын аатыттан махталбын тиэрдэбин.

Дьэ ити курдук Аан балаһа уоту кытары охсуһуу биир быһаарыылаах күнэ үчүгэйдик түмүктэннэ. Ол эрээри Аан балаһа билигин даҕаны хаҥныбат, уот тыына уостубат. Биһиги геройдарбыт туппут илиилэрин ыһыктыбакка харыларын ньыппарынан сарсыҥҥы күн тугу тосхойорун күүтэллэр. Онтон биһиги, ким хайдах кыалларынан уот моҕойу кытары охсуһа сылдьар дьоммутун өйөөн көмө-тирэх буолар үтүө үгэспитин биир даҕаны күн умнумуоҕун. Дойдубут ыарыытын, ынчыгын бэйэбит нөҥүө аһарар аһыныгас санааланыаҕыҥ!

Сахаларга уот суолтата

Аал-уот иччитэ күл тэллэх, көмөр сыттык, көбүөрүнньүк суорҕан саалыр Чанчык, Бырдьа Бытык, Кыырык Төбө, көмүс Ураанньык, күөнэ Көҕөччөр, Хахай саҕынньах, Хара буруо харалдьыта Хатан Тэмиэрийэ, Алтан Баһырҕас Аан Уххан тойон эһэ — бу аал уот иччитин толору аата. Соҕуруу халлаан уордаах айыыта Улуутуйар Улуу Тойон улахан уолун Орто дойдуга түһэрэн киһи аймахха муҥура суох өҥөнү оҥорбут. Уот аптаах-хомуһуннаах, ураты күүстээх диэн өйдөбүл баар. Ол иһин күн бүгүҥҥэ диэри саха дьоно умнубакка махтаналлар. Хатан Тэмиэрийэ, Үөһэ олорор эрдэҕинэ Уоҕаан — Хаан Аан Уххан Тойон диэн ааттаах. Сиргэ түһэригэр уларытан Хатан Тэмиэрийэ диэн ааттаабыттар. Кини Уот Уһуму Тоҥ Дуурай диэн, халлаан аатырбыт бухатыыра инилээх. Аан-Дьааһын, Дьаа -Буурай, Орой Буурай Орулуос Дохсун, Буура-Дохсун, Уордаах-Дьаһабыл, Сүҥ-Дьааһын, Сүрдээх кэптээх Сүгэ Буурай Тойон диэн этиҥ уонна чаҕылҕа айыыта аймахтаах.

Олоҥхоттон:

Тыалынан тымныытаабыт, хаарынан хаһыытаабыт орто дойдуга икки атахтаах бодотун үрдэтээри — хаҥкыл хара тыа хатан маһа аһылыктаах, күөх төлөн тыыннаах, күөнэ көҕөччөр аттаах, быыра быһыылаах, бырдьа бытыктаах, кылаан чаҕыл кыырык төбө, хааһах саҕа хаалыктаах, хаардаах бугул саҕа хататтаах, бороон торбос саҕа чокуурдаах алаһа дьиэ иһигэр Хатан Тэмиэрийэ эһэ оҕонньору аал уот иччитэ оҥорон киллэрбиттэр.

Онтон ыла киһи алаһа дьиэни тэриннэҕинэ: аал уотун отоот бу иччини ааттаан айах тутан уотун аһатар буолбут.

Хатан Тэмиэрийэ — сахаларга илэ чахчы ханнык даҕаны айыытааҕар-таҥаратааҕар үрдүктүк туталлар иччи. Киниэхэ анаан ураты сиэр-туом айбыттар. Олохторун устата туох ураты түгэн буолар даҕаны, умнубакка Уот иччитигэр бэрик биэрии, аһатыы, күндүлээһин буолар. Астарын бастыҥ өттүттэн өлүүлээн бэрсэлэр. Бэл көннөрү бырааһынньык аһын буһардахтарына бастаан уоту аһаталлар, онтон эрэ бэйэлэрэ аһыыллар. Бултуйдахтарына, эбэтэр кэһии кэллэҕинэ эмиэ бэрсэллэр. Атын айыылартан-иччилэртэн уоту аһатан кини нөҥүө алгыстаан көрдөһөллөр.    

Уот аһатыы кэмигэр эмискэ обургу тас гынар тыас иһилиннэҕинэ, инники санааларын уларыта охсоллор. Холобур, киһи булка тахсардыы, айаҥҥа турунардыы турдаҕына ити тыас иһилиннэҕинэ ону барытын тохтотоллор. Онтон сээбэҥнии олорбут кэмнэригэр иһиттэхтэринэ, тута толорорго түһэллэр. Ол аата уот иччитэ сөбүлээбэтэ, эбэтэр сөбүлэстэ диэн буолар. Уот иччитэ тыыннаах, барытын билэр уонна дьиэлээхтэргэ үчүгэйи эрэ баҕарар дии саныыллар.

Туох да кирдээҕи уокка быраҕыллыбат. Алҕас бырахпыт киһиэхэ эһээ кыыһырар уонна уотунан ыһар. Оччоҕо ол киһи ымынаҕынан ыалдьар. Эһээ ордук саһыл сыатын, этин быраҕары сөбүлээбэт. Ону, быһыыта, киһини булт иччитигэр Байанайга күнүүлүүр буолан буолуо дииллэр. Ол эрээри бииринэн, аны, Байанайтан көрдөһөргө бэригэ эмиэ уот нөҥүө ыытыллар. Айдаан сытыырхайдаҕына: “уокка саһыл арыытын кутар киһи баар” диэн уорбалыыллара. Ордук өһүргэтэр диэн суолтаҕа итинник этэллэр.

Дьиэҕэ киирбит кийиит кыыс уоту быһа хааман ааспат. Оҕоломмут ийэ 40 күн уокка ас астыыра көҥүллэммэт. Этиҥ түспүт маһын саһаҕаланан уотунан дьиэни абааһылартан ыраастыыллар, “уотунан ыраастаатым” диэн ботугурууллар. Ыарыы турдаҕына, эбэтэр билбэт ыалдьыттара кэллэҕинэ аан боруогар чоҕу тэлгэтэн ол үрдүнэн аһаран эмиэ ыраастыыллар. Бултуйбатах дьон сааларын-сэптэрин уотунан арчылыыллар. Балыксыттар эмиэ илимнэрин-муҥхаларын уотунан арчылыыллар. Алыс улахан сыстыганнаах ыарыы турдаҕына сахалар “саҥа уоту ылабыт” диэн хатыҥ маһын үүттээн онтон уот саҕан оту уматан дьиэни буруонан ыыстаан ыраастыыллар.

Уот эмиэ араастаах: “Айыы уота”- барытыгар абырыыр уот, “Улуу тойон төрдө оҥоруулаах уот” — туһалаах уот, “Аллараа Оҕонньор оҥоруулаах уот” — алыс кутталлаах, барыны барытын имири сотор улахан аан балаһа уоту этэллэр. Бу уоттарга барытыгар анаан араас өҥнөөх ынах сүөһүлэри толук тутталлар. Хас биирдии дьиэ уотун иччитэ араас. Ону түүлгэ эрэ көрөҕүн. Үчүгэй олохтоох ыал уотун иччитэ эмис-тот, мөлтөх ыал — көтөх, ырыган.

Аал уот иччитэ ыалы куһаҕан тыынтан көмүскүүр. Ол иһин утуйуох иннинэ көмүлүөккэ “утутар уот” диэн үс хардаҕаһы быраҕаллар. Бастакы хардаҕас — киэһэҥҥи чүмэчи буоллун диэн, иккис — түүн үөһүнээҕи уот, үһүс- тыҥ хатыытын саҕанааҕы уот. Хардаҕастар төһө да умайбыттарын иһин сүрдэрэ-кэптэрэ анаммытынан барар.

Хатан Тэмиэрийэ элбэх оҕолоох ыалы сөбүлүүр, ол иһин “оҕоттон бэл уот иччитэ үөрэр” диэн этии баар.

Улахан сиэр-туом оҥоһуллар оллоонун уотун алгысчыт бэйэтэ бэлэмнээбэт, хайаан даҕаны алгыс ананыахтаах дойдутун, дьиэтин-уотун тойоно эбэтэр хотуна бэлэмнииллэр. Алгысчыт айыылартан тардыылааҕын быһыытынан киргэ-хоххо сыстара сатаммат. Бэл сиргэ үктэнэрэ сэрэхтээх диэн саҥа охсуллубут оту тэлгэтэн, аас тэллэх бэлэмнээн көрсөллөр. Алгысчыт ханнык айыыга, иччигэ үҥэр да, ол ахсаанынан тыытыллыбатах астаах, айахтаах буолар. Айыылары, иччилэри биир иһиттэн аһатыы табыллыбат, кинилэр тыытыллыбатах ас үрдүн эрэ амсайаллар, тобохтон хоргуталлар. Ол иһин алгысчыт сырыы аайы: “ардахтаах ас үрдүнэн, айахтаах амсайбатах бастыҥ аһынан айах туттум…” диэн, дорҕоонноохтук этэр. Былыргы сиэр-туом иһитэ-хомуоһа хас үҥэр айыыгар тус-туспа анаан оҥоһуллар уонна күннэтэ аһыыр иһиттэн ураты, сиэдэрэй буолар. Айыылар, иччилэр аһыы иликтэринэн ким даҕаны аһы тыыппат. Былыргы улуу алгысчыттар бэйэлэрэ таҥара курдук күндү буолаллар уонна көрдөһүннэрэллэрин сөбүлүүллэр. Ол иһин: “алгысчыкка дылы айгыстан түһэҥҥин” диэн этии хаалбыт. Үчүгэй алгысчыт тылынан уонна күндүлүүр бэригинэн айыылартан, иччилэртэн тустаах дьоҥҥо үчүгэй туруктаах олоҕу, уйгуну-быйыҥы көрдөһөн ылар, куһаҕаны көлбөрүтэр. Ол иһин:”алгыс аалы көтөҕөр” диэн этии баар. Алгыс түктэри оҥоһуллар, эбэтэр айыыларга, иччилэргэ биһирэппэт түгэнигэр иэстэбилэ олус улахан буолар уонна аньыыта-харата алгысчыкка бэйэтигэр түһэр. Ол иһин иннэ кылгаабыт, кэннэ уһаабыт үксүн элбэх уруута-тарыыта суох, аньыыны-хараны оҥорботох ыраас, сулумах, аҕа ууһун кырдьаҕас киһитэ, эбэтэр аналлаах алгысчыт оҥороллор.  

Если вы увидели интересное событие, присылайте фото и видео на наш Whatsapp
+7 (999) 174-67-82
Если Вы заметили опечатку в тексте, просто выделите этот фрагмент и нажмите Ctrl+Enter, чтобы сообщить об этом редактору. Спасибо!
Система Orphus
Наверх