Хаарыан доҕорбут Харысхал

Биир идэлээх доҕорбут, саха биллиилээх драматура, прозаига, публициһа, документалист-суруйааччыта, норуот суруйааччыта, Духуобунас академиятын академига, Россия Суруйааччыларын сойууһун Улахан литератураҕа бириэмийэтин лауреата, ССРС, Россия Суруйааччыларын сойууһун, Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын чилиэннэрэ Василий Егорович Васильев-Харысхал соһумардык биһиги кэккэбититтэн туораата.

Василий Егорович 1950 сыллаахха, сэтинньи 6 күнүгэр, Амма оройуонун Соморсун нэһилиэгэр Мээндиги учаастагар төрөөбүтэ. Тыа сирин оҕотун быһыытынан борбуйун көтөҕөөт оттоон-мастаан, оҕус сиэтэн, от мунньан үлэҕэ-хамнаска эриллибитинэн барбыта. Оскуоланы бүтэрэн баран 1969-1974 сс. Саха судаарыстыбаннай университетыгар үөрэнэн саха тылын уонна литературатын учууталын идэтин ылбыта. “Молодежь Якутии”, “Кыым”, «Саха сирэ» хаһыаттарга кэрэспэдьиэнинэн, собкорунан үлэлээбитэ. Айар үлэнэн 1975 сылтан дьарыктаммыта. 1982-1985 сс. Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун иһинэн Бүтүн Сойуустааҕы уус-уран литератураны пропагандалыыр бюро салаатын салайбыта. 1984 сыллаахха Бүтүн Сойуустааҕы эдэр суруйааччылар VIII мунньахтарыгар кыттыыны ылбыта. 1990 сыллаахха Саха АССР XXII ыҥырыылаах Үрдүкү сэбиэтин депутатынан талыллыбыта. 

Баһылай Харысхал 90-с сыллартан Россия уонна тас дойдулар архыыптарыгар Саха сирин өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи историятын үөрэтэн сыралаһан туран үлэлэспитэ. Саха сиригэр сыһыаннаах матырыйааллары көрдөөн АХШ, Финляндия, Япония, Кытай, Австралия архыыптарыгар араас докумуоннары чинчийбитэ. Москва, Санкт-Петербург, Соловки, Хабаровскай уо.д.а. сирдэр архыыптарыгар, мусуойдарыгар, бибилитиэкэлэригэр үлэлээн, эмиграция, репрессия уонна саха интеллигенциятын туһунан матырыйааллары хасыһан, дириҥник үөрэппитэ. Ити үлэтин түмүгэр 2002 сыллаахха репрессияҕа түбэспит уонна тас дойдуларга эмиграцияҕа барбыт саха дьонун дьылҕаларын туһунан «Ааспыт кэм аартыктарынан» кинигэтэ күн сирин көрбүтэ. П.А. Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырыгар Баһылай Харысхал “Аммаҕа саас этэ” диэн пьесатыттан саҕалаан Г.В. Никифоров-Манньыаттаах Уола, В.В. Никифоров-Күлүмнүүр, И.Е. Винокуров, М.А. Алексеев, Ксенофонтовтар дьиэ кэргэн курдук саха саарыннарын туһунан үгүс дириҥ ис хоһоонноох испэктээкиллэрэ туруоруллан көрөөччүлэр улахан биһирэбиллэрин ылбыта.

Прозаик быһыытынан кэпсээннэрин, сэһэннэрин ааҕааччылар тута ылыммыттара, сөбүлээбиттэрэ. Кини айымньыларыгар тыа сирин олоҕо, дьоно-сэргэтэ, кыыла-сүөлэ, ааспыт үйэ үтүө да, мөкү да түгэннэрэ киһини итэҕэтэрдик, ардыгар уйадытардык, дириҥ хорутуулаахтык ойууланаллар.

Өр кэмҥэ биирдии туораҕынан хомуйбут матырйаалларыгар тирэҕирэн “Ахтылҕан” диэн ааспыт үйэ саҕалыытынааҕы уустук кэми, саха баайдарын, үөрэхтээхтэрин, бэлиэ дьонун очурдаах дьылҕаларын арыйар романын тиһэҕэр тиэрдэн испитэ…

Кини саха киинэтигэр эмиэ биллэр суолу-ииһи хаалларбыта, Далан «Тыгын Дархан» романынан киинэ уһуллуутугар үлэлэспитэ, «Сүтэрсибит сүрэхтэр» сэһэнинэн киинэ устубута, киносценарий суруйан «Белый ангел тундры» диэн киинэни устан бүтэрбитэ сотору тахсыахтааҕа.

Истиҥ доҕорбут, бастыҥ сүбэһиппит, киэн уонна күөн туттар киһибит — норуот суруйааччыта Баһылай Харысхал адьас суох буолла диэн итэҕэйиэхпитин баҕарбаппыт. Кини биһигини кытары өрүү өйбүтүгэр-сүрэхпитигэр баар буолуо, бииргэ сылдьыа… 

Баһылай Харысхал  саха литературатыгар  үлэлээбит үлэтэ, кини ураты суола-ииһэ кэнэҕэски ааҕааччыларга мэлдьи сонуннук иһиллиэ, ааспыты болҕойон көрөргө, бүгүҥҥү күнү кытта ситимнииргэ үөрэтэ туруо. Кини курдук историябыт кырдьыгын көрдөрбүт суруйааччы саха литературатыгар элбэҕэ суох. Кинини кытта бырастыылаһар күммүтүгэр этэбит – хаарыан доҕорбут Харысхал…

Василий Егорович кэргэнигэр, оҕолоругар, сиэннэригэр, аймахтарыгар, чугас дьонноругар, бары ааҕааччыларыгар дириҥ кутурҕаммытын тиэрдэбит.

Н.А. Лугинов, Н.И. Харлампьева, С.А. Попов-Тумат, П.Н. Харитонов-Ойуку, А.В. Кривошапкин, В.Н. Егоров-Тумарча, Н.Е. Винокуров-Урсун, Е.В. Слепцова-Куорсуннаах, Г.Г. Андросов, С.Е. Сивцев-Хамалҕа, Р.Н. Каженкин, О.И. Пашкевич, А.Г. Кузьмина, З.А. Архипова, Д.Н. Макеев, А.А. Борисова, А.Е. Шапошникова, И.И. Иннокентьев, С.Н. Ермолаев-Сиэн Өкөр, В.Г. Власов, В.И.Пестерев, С.В. Гольдерова-Саргы Куо, С.С. Капитонов.