Эрэллээх табаарыс, майгылаах мааныта доҕорум

Олоҕум тухары (бу күн сиригэр син уһуннук – 67 сыл олордум) иккиэйэх дьиҥнээх доҕордоохпун. Бэйэм майгыбынан дьону кытта түргэнник билсэбин, үгүс киһини кытта үлэбинэн да, олох атын да хайысхаларыгар алтыһан, доҕор-атас оҥостон кэллим. Ол эрээри дьиҥнээх доҕор диэн олох атын. Сааһыран, тус бэйэбит олохпут күннээҕи кыһалҕаларыгар үтүрүйтэрэн, уруккубут курдук күн аайы көрсүспэтэхпит да иһин, чугас доҕорбут баарын көхсүбүтүнэн билэ-саныы, хаһан баҕарар, ханнык да түгэҥҥэ көмөлөһэ кэлиэн диэн эрэнэ сылдьабыт.

Оннук дьиҥнээх доҕор – бүгүн 70 сааһын томточчу туолар баар-суох бастыҥ доҕорум Володя, Владимир Николаевич Попов. Эрэллээх табаарыс, майгылаах мааныта, сааһын тухары наар дьоҥҥо көмөлөһөр баҕалаах, өрүү дьон туһугар сүүрэ-көтө сылдьар үтүө киһи, сэбиэскэй милииссийэ подполковнига.

Кинилиин аан бастаан 57 сыл анараа өттүгэр, Сунтаар орто оскуолатын сэттис “б” кылааһыгар үөрэнэ киирэн баран билсибиппит. Онтон ыла бииргэ сылдьан, этэргэ дылы, ууну-уоту бииргэ ааһан, үтүө үөрүүлээх, хоргус хомолтолоох кэмнэрбитин тэҥҥэ үллэстэн кэллибит.

Өйдөөн-санаан кэллэххэ, 1965 сыл күһүнүгэр арай кылааспытыгар сып-сырдык бааһынай, долгуннурар баттахтаах, килбиктик мичээрдээбит кыыс кэрэ уол киирэн кэллэ. “Попов  Володябын” – диэн бэйэтин ааттаабытын, кыргыттар тута “Вова”, “Вовочка” бөҕө буоллулар. Онтон сотору бары кинини сөбүлээн, таптаан, Буочук, Буочука диэн ааттыыр буолбуппут. Володя сүрдээх эйэҕэс, хаһан да кимниин да кыыһырсыбат, охсуспат, наар үөрэ-көтө сылдьар майгытын оччотттон баччаҕа дылы илдьэ кэллэ. Кэлин кини дьонун кытта билсэммин, Поповтар бары даҕаны итинник үтүө майгылаахтарын сөҕө көрөрүм. Аҕата Ньукулааскы, ийэтэ Өрүүнэ олус ыалдьытымсах, уолларын доҕотторун наар үөрэ-көтө көрсөллөрө, тэҥнээхтэрин курдук кэпсэтэллэрэ-ипсэтэллэрэ. Эдьийэ, сааһын тухары эмчитинэн үлэлээбит Варвара, эрдэ олохтон барбыт убайдара – Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтун дириэктэрин солбуйааччы Гаврил уонна юрист идэлээх, хас да оройуоҥҥа олохтоохтор билиниилэрин ылан судьуйалаабыт Николай, эмиэ олус сырдык, мааны дьон. Соҕотох быраата Александр Сунтаарга олорор, элбэх оҕолоох, соторутааҕыта Арассыыйа үтүөлээх фермерэ ааты ылбыта, “Лоҥкур” бааһынай хаһаайыстыбатын төрүттээччи, 43 сыл тыа хаһаайыстыбатыгар бэриниилээхтик үлэлээн кэллэ.

Володя 1952 сыл ыам ыйын 20 күнүгэр Элгээйи Хоротугар, Николай Дмитриевич уонна Ирина Петровна Поповтар улахан дьиэ кэргэннэригэр уон иккис оҕонон күн сирин көрбүтэ. Дойдутугар начаалынай оскуоланы бүтэрэн баран, бэһис кылааска Элгээйигэ салҕыы киирбитэ, онно эдьиийигэр, биэлсэр идэлээх Мария Павловна Поповаҕа олорон үөрэммитэ. Онтон күтүөтүн, сэрии кыттыылааҕа Иннокентий Егорович Тимофеевы “Сунтаар” сопхуос Партизаннааҕы отделениетыгар управляющайынан анаабыттарыгар, дьонун кытта Володя эмиэ оройуон киинин олохтооҕо буолбута.

Оскуолаҕа үөрэнэр сылларбытыгар Володя тустуунан дьарыктаммыта, спорт атын да көрүҥнэригэр кыттара, үөрэҕэр да хоп курдуга. Биһиги бииргэ үөрэнэр уолаттарбытыныын – Коля Яковлевтыын-Дьаакыстыын, Володя Лукинныын, Саша Ефимовтыын-Эпиистиин, Гена Константиновтыын ордук чугас сыһыаннаах этибит. Бииргэ үөрэхпитигэр бэлэмнэнэн, футболлаан-хоккейдаан, бэлэсипиэтинэн-матассыыкылынан хатааһылаан, тыаҕа сылдьан улааппыппыт.

Оскуолабытын бүтэрэрбитигэр ол саҕанааҕы “Оскуола – производство – үрдүк үөрэх” диэн хамсааһыҥҥа сигэнэн, олох аҕыйах оҕоҕо үөрэххэ направление биэрбиттэрэ. Миэхэ оннук дьол тиксибэтэҕин үрдүнэн, икки сыл туттарсан көрөн, баҕалаах үөрэхпэр кыайан киирбэтэҕим. Хата, оскуолаҕа производственнай үөрэхтээһини барбыт буолан, үһүс кылаастаах тырахтарыыс бырабаалаах, электрик идэтин баһылаан  онуһу бүтэрбиппит. Мин сопхуос ферматыгар 17 ынаҕы ыан, тыраахтыр мастарыскыайыгар слесардаан, бытовой кэмбинээккэ электриктээн баран, 1971 сыллаахха дьэ үөрэххэ киирбитим.

Онтон Володя оскуола кэнниттэн дойдутугар сопхуоска тырахтарыыстаабыта. Иккис сылыгар куоракка тиийэн, медфакка студенныыр эдьийэ Варвара Николаевна, күтүөтэ Юрий Васильевич Антоновтарга олорон, Дьокуускайдааҕы телестудияҕа оператор көмөлөһөөччүтүнэн үлэлээбитэ. Онтон миигиннин биир кэмҥэ туттарсан, СГУ физико-математическай факультетыгар үөрэнэ киирбитэ. Володя миэхэ уопсайга наар кэлэрэ, идэбитинэн бииргэ киинэҕэ, катокка сылдьарбыт. Оннук сылдьан, миигинниин бииргэ үөрэнэр, бэйэбититтэн быдан аҕа киһини кытта уопсай тылы булбакка бочооттоһон, үөрэхпитин болдьоҕун иннинэ “түмүктээбиппит”.

Ол кэннэ Володя үс сыл устата Дьокуускай куорат коммунаалынай хаһаайыстыбатыгар слесарь-сантехнигинэн үлэлээбитэ. Онтон, 1975 сыллаахха хомсомуол путевкатынан ис дьыала органнарыгар киирбитэ. Бастаан ол саҕанааҕы Саха сирин маҥнайгы салайааччытын, партия обкуомун бастакы сэкэритээрэ Г.И.Чиряев харабылынан үлэлээбитэ. Онтон сытыы-хотуу, элэккэй, дьону кытта сатаан кэпсэтэр эдэр үлэһити пааспар сулууспатыгар ылбыттара. Омскайдааҕы милииссийэ үрдүкү оскуолатын бүтэрбитэ. Рядовойтан саҕалаан, сүүрбэ сыл устатыгар подполковник сололоох, отдел солбуйар начаалынньыгар тиийэ үүммүтэ. «Ис дьыала уорганнарыгар эҥкилэ суох сулууспатын иһин» мэтээл үс истиэпэнин үһүөннэринэн, уонтан тахса үбүлүөйүнэй уонна ИДьМ мэтээллэринэн наҕараадаламмыта, сэбиэскэй милииссийэ туйгуна, үлэ бэтэрээнэ буолбута.

Доҕорум мин үөрэммит омук тылын факультетым уопсайыгар таах сылдьыбатаҕа, биир куорпуска олорбут кыыспытын, Тааттаттан төрүттээх кэрэ-нарын Ньургустаана Аргунованы кэргэн ылбыта. Икки уол оҕоломмуттара, билигин биэс сиэннээхтэр. Улахан уол Сэргэй урбаанньыт, кэргэнэ Виктория куорат биир уһуйаанын тутаах үлэһитэ, икки кыыстаахтар. Кыра уол Дмитрий аҕатын туйаҕын хатаран эпписиэр, кэргэнэ Паша идэтинэн үп-харчы үлэһитэ, икки уол, биир кыыс оҕолоохтор. Онон доҕорум баай эһээ буолан, сиэннэриттэн күнэ-ыйа тахсар, кыра эрдэхтэритээн уһуйаанынан, оскуоланан таһара. Билигин ол кырачааттара номнуо улааттылар.

Доҕорум, аныгылыы эттэххэ, сүрдээх коммуникабельнай буолан, дьону кытта дэбигис билсэрэ. Онон, 80-90-с сылларга Дьокуускай куоракка, бүттүүн Саха сирин үрдүнэн кинини билбэт киһи суоҕун кэриэтэ этэ. Кыһалҕалаах дьон бары киниэхэ кэлэллэрэ – ким ол саҕана мэлдьи суох буолар сөмөлүөккэ билиэт көрдөһө кэлэрэ, ким чугас киһитин балыыыһаҕа киллэрээри, сорохтор гостиницаҕа миэстэ көрдүүллэрэ… Владимир Николаевич ол дьоҥҥо барыларыгар көмөлөһөрө, дэлэҕэ даҕаны биһиги доҕорбутун “Бюро добрых услуг” диэн ааттыахпыт дуо?! Володялыын куорат устун сатыы хаамар өрүү күчүмэҕэйдэрдээх буолара – сотору-сотору тохтотон кэпсэтэллэрэ, көрдөһөллөрө, күндүүлээри хаайаллара. Массыынанан айанныырыгар биир оннук буолааччы – светофорга тохтоотоҕуна ити массыынаттан далбаатыллар, ол массыынаттан бээҕинэтэллэр, тохтоон турааччылар эҕэрдэлииллэр, ситэн ааһааччылар түннүктэрин аһан хаһыытаһаллар.

Володя оҕо эрдэҕиттэн спорду олус сөбүлүүрэ, билэрэ, биир да күрэхтэһиини көтүппэт буолара. Тохсус кылааска Мииринэй оройуонуттан кэлэн, кэлин Олимпиада үрүҥ көмүс призера буолбут Александр Иванов биир сыл биһигини кытта үөрэммитэ, Анатолий Габышевка, Николай Сафоновка дьарыктаммыта, тустууга бастакы чаҕылхай ситиһиилэринэн биллибитэ. Володя онтон сиэттэрэн да буолуо, Саха сирин чулуу спортсменнарын ааҕа билэр буолбута, барыларын кытта атастыы-доҕордуу истиҥ сыһыаннааҕа. Саха дьоно барыта киэн туттар олимпиецтара буоллуннар, хонууттан сылгылаан өрөспүүбүлүкэ чемпионатыгар аҕалбыт тыа сирин туруу үлэһиттэрэ буоллуннар – барыларын Володя билэр, бары киниэхэ наадалаахтар, барыларыгар көмөлөһөр. Куоракка дэҥҥэ командировкаҕа кэлэн, кинини кытта сылдьан мин, ол саҕана учууталлыы сылдьар тыа оройуонун олохтооҕо,  үгүс биллэр спортсменнардыын, артыыстардыын, суруналыыстардыын, суруйааччылардыын билсибитим. Онтум кэлин бэйэм суруналыыс буолбуппар элбэхтэ туһалаата.

Володя хаһан баҕарар киһиэхэ көмөҕө кэлэргэ бэлэм. Бэйэбэр сыһыаннаах үгүстэн биир холобуру ахтыым. 2002 сыллаахха, “Спортивная Якутия” хаһыакка үлэлии сылдьан, грант ылан, доҕордуу атастаһыы программатынан Америкаҕа барар буолан хааллым. Ол иннинэ кыраныысса таһыгар саҥардыы сылдьан эрэр киһи үөрүүм дьикти, буолаары буолан – үс нэдиэлэ устата босхо бырайыастаах, АХШка тиийэн эмиэ босхо ыалга олоруулаах айаҥҥа барар буолан улаханнык долгуйдум, муҥура суох үөрдүм. Ол саҕана хамнас кэмигэр кэлиитэ ыарахаттардааҕа. Редакциябар хамнаспын биэриэх буолан эрэннэрэн баран, көтүөм ининнээҕи киэһэ ытыстарын нэлэҥнэттилэр – харчы суох диэн буолла. Мин дьэ ыксаатым. Аймахтартан көрдөһөн көрөн баран мэлийдим. Бүтэһик эрэлим Володяҕа. Ол саҕана бэрт аҕыйах киһиэхэ баар суотабайыгар эрийдим. Киһим холку: “Төһө наада?” – диэтэ. Сотору дьиэбэр элээрдэн кэллэ: “Биир тыһыынча дуоллары бэлэхтиибин, биэс сүүһү кэлин хаһан эмит төнүннэрээр”, — диэн 1500 дуоллары туттаран кэбистэ. Дьэ оннук олохпор биир улахан суолталаах сырыыбар доҕорум улаханнык көмөлөһөн турар.

Аны туран, Владимир Николаевич пааспар-виза өрөспүүбүлүкэтээҕи сулууспатын начаалынньыгын солбуйааччытынан өр кэмҥэ үлэлээн баран, бэйэтэ атын дьон курдук кыраныысса таһыгар сылдьа илик. Арай иккиэн эдэр сааспытыттан доҕорбут,  урут Ю.А.Гагарин аатынан типографияҕа өр сылларга үлэлээбит, билиҥҥэ диэри дзюдоҕа уонна самбоҕа тренердии сылдьар Валерий Максимович Герасимов көҕүлээн, 2008 сыллаахха Монголияҕа барса сылдьыбыта. Чугас аймахтара олорор күннээх Украиналарыгар сол да сылдьыбакка хаалла, аны өтөрүнэн ол кыаллыбат…

Баар-суох доҕорум Володя, Буочука, Владимир Николаевич билигин даҕаны тэтиэнэх, эдэрчи көрүҥнээх. Бу хамсык кэмнэрин этэҥҥэ аһарда. 70 саас диэн эр киһиэхэ олох муудараһын иҥэринэн, оҕолор-сиэннэр улаатан, хааччыллан, киһи бэйэтин туһугар олорор сааһа. Онон сөбүгэр сынньанан, сири-дойдуну көрөн, айаннаан хаалыахха сөп. Доҕорум, чөл-чэгиэн туруктан, ыарыы-дьаҥ сыстыбатын, этэҥҥэ буол!