Дьокуускайга кэрэхсэбиллээх айар киэhэ ааста

Муус устар 16 күнүгэр Сергей Зверев-Кыыл Уола аатынан Саха Өрөспүүлүкэтин Үҥкүүтүн тыйаатырын Саха аркыастырын артыыһа, СӨ үтүөлээх артыыһа, СӨ култууратын туйгуна, «Кыл Саха» бөлөх салайааччыта Анна ТОМСКАЯ «Төрүт дорҕоон эйгэтигэр» айар киэһэтин бар дьонугар бэлэх уунна.

Кыратык бу киэһэ дьоруойун туһунан сырдатар буоллахха Анна Ивановна Томская Өрөспүүбүлүкэҕэ муусука эйгэтигэр биллэр киһи,  Саха аркыастыр артыыһа, “Кыл Саха” төрүт дорҕоон бөлөҕүн салайааччыта, Марк Николаевич Жирков аатынан Дьокуускайдааҕы муусука кэллиэһин уһуйааччыта. Кини СӨ култууратын туйгуна, СӨ үтүөлээх артыыһа, Арассыыйа театральнай деятельлэрин Сойууһун чилиэнэ, Саха сирин муусука деятельлэрин Сойууһун чилиэнэ, Амма улууһун ускуустуба  уонна култуура үлэһиттэрин ассоцияциятын бэрэссэдээтэлэ.

Анна Ивановна Амма улууһун, Бөтүҥ нэһилиэгэр суруйааччы, суруналыыс Уйбаан Бөтүүнүскэй айар куттаах, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. 10 сааһыттан муусуканан үлүһүйэн, сөбүлээн дьарыктанар. Кини аатырбыт Дьокуускайдааҕы оҕо өрөспүүбүлүкэтээҕи муусука оскуола-интернат норуот үнүстүрүмүөннэрин салаатыгар үөрэммитэ. Домраҕа бастакы учууталынан, билигин бииргэ үлэлии сылдьар биир идэлээҕэ Вера Ивановна Григорьева буолар. Бу оскуолаҕа кинини өссө домраҕа Дядина Ольга Николаевна үөрэппитэ. Дьокуускайдааҕы муусука үөрэх кыһатын Киселева Людмила Петровнаҕа олус ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ.

Училище кэннэ Красноярскайдааҕы ускуустуба үнүстүтүүтүгэр профессор, биллэр домристка Вахрушева Людмила Петровнаҕа үөрэммитэ, бу сылларга Красноярскай куорат муниципальнай наруодунай аркыастырыгар артыыһынан үлэлии сылдьыбыта. Үрдүк үөрэх дипломун Урааллааҕы М.П.Мусоргскай аатынан консерваторяны ситиһиилээхтик бүтэрэн 2001 сыллаахха ылбыта.

Өссө муусука училищетыгар 3 кууруска үөрэнэ сылдьан 1993 сыллаахха Үҥкүү тыйаатырыгар аркыастыр тэриллибит күнүттэн үлэлии киирбитэ. Быйыл Анна Ивановна тыйаатырга үлэлээбитэ 28-с дьыла буолар. Анна Томская солистка быһыытынан саха струнно-щипковай “таҥсыр” үнүстүрүмүөҥҥэ олоҕун аргыһынаан Афанасий Томскайдыын, саха струнно-смычковай “кыл кылыһах” үнүстүрүмүөнүгэр “Кыл Саха” бөлөҕүнээн элбэх кэнсиэрдэргэ, тэрээһиннэргэ кыттар. Бу үнүстүрүмүөннэргэ кини толорор репертуара киэн, араас. 2014 сыллаахха А.Е.Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин сценатыгар «Олохпут биһигэ — Музыка» Анна уонна Афанасий Томскайдар айар киэһэлэрэ улахан ситиһиилээхтик буолан ааспыта.

Анна Ивановна айар киэһэтигэр дьон-сэргэ тоҕуоруһа мустубуттар – биир идэлээхтэрэ уонна дойдулаахтара, аймах-билэ дьоно, доҕордоро-атастара, дьүөгэлэрэ, айар куттаах үлэһиттэр, устудьуоннар, бэтэрээннэр, ыччат.

Кэнсиэри Анна кэргэнинээн Афанасийдыын Валерий Ноев ырыаларынан попурри оонньоон арыйдылар. Анна үнүстүрүмүөннэрин уларыта-уларыта (таҥсыр, кыл кылыһах) биир дойдулааҕа Валерий Ноев үйэлэргэ хаалларбыт уостан түспэт ырыа мелодияларын иэйэн-куойан туран толордо.

Руслан Габышев Мэҥэттэн төрүттээх, бэйэтэ ааттаах-суоллаах, айылҕалаах, көрүүлээх-истилээх, баай опыттаах, билиилээх маастар уонна импровизатор-толорооччу. Кини бу «Кыл Саха» төрүт дорҕоон оонньуур кыл кылыһахтарын көмүс тарбахтарынан чочуйан оҥорон  түҥ былыргы кэмнэрдээҕи төрүт дорҕоону булан, киэҥ эйгэҕэ таһаарда, суон сурахтанна, элбэх биһирэбили, махталы ылыан ылла. Бу бөлөх кыттыылаахтара Руслан Прокопьевыһы бары убаастыыллар, үлэтин сыаналыыллар, “Аҕалаатар аҕабыт”диэн таптаан ааттыыллар. Руслан Габышев “Оһуохай” толорбут композициятын көрөөччүлэр үрдүктүк сыаналаатылар, дохсун ытыс тыаһынан махтаннылар.

 Анна Ивановна салайар “Кыл Саха” бөлөҕө Аан дойдутааҕы “Мир Сибири” күрэс “Премия Мира” лауреата, Бүтүн Арассыыйатааҕы “Палитра талантов” күрэс Гран-при хаһаайына. Бу ситиһиилэр үтүмэн, ситимнээх үлэттэн тахсара биллэр. “Кыл Саха” бу киэһэ «Саха матыыптарын” ис киирбэхтии, сэргэхтик толордо, хайдах эрэ айылҕаҕа самаан сайын күнүгэр курдук оонньоотулар.

Анна Ивановна саха үнүстүрүмүөннэрэ сайдарыгар элбэх үлэни ыытар. Төрүт дорҕоон баар буоларыгар, толоруу ньыматын булааһыныгар доҕотторунаан үлэлиир. 20 тахса сыл норуот үнүстүрүмүөнүгэр оҕолору, устудьуоннары үөрэтэн кэллэ. Марк Жирков аатынан Дьокуускайдааҕы муусука кэллиэһигэр«Изучение и освоение инструментов народного (национального) оркестра (тансыр)»,  Арктикатааҕы ускуустуба институтугар «Народные музыкальные инструменты (кылыһах)» авторскай быраграаммалары оҥорон  үөрэтэр-үлэлиир. «Музыка для всех» өрөспүүлүлүкэтээҕи бырайыагынан элбэх маастар-кылаастары ыытар, семинардарга-төгүрүк остуолларга кыттар. Кыл-кылыһахха доҕотторунаан, биир идэлээхтэринээн өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан 300-чэкэ киһини уһуйдулар-үөрэттилэр. Киэн эйгэҕэ, радиоҕа, телевидениеҕа элбэхтик биэриилэргэ кыттар, үнүстүрүмүөннэр уонна толорооччулар тустарынан биэриилэри оҥорсор, сырдатар. Кини муусука үнүстүрүмүөннэрин уонна толорооччулар тустарынан суруйуулара, ыстатыйалара өрөспүүбүлүкэ, Хакассия, Москва, Санкт-Петербург, Казахстан, Турция хаһыаттарыгар, сурунаалларыгар, саайтарыгар, сборниктарыгар бэчээттэммитэ.

Биир улахан, суолталаах үлэтинэн, хас да сыллаах үөрэтии-уһуйуу, толоруу үлэ түмүгэр тахсыбыт-суруллубут “Школа игры на якутском струнно-смычковом инструменте кылыһах-кырыымпа” сборнига кинсиэрин күнүгэр күн сирин көрдө. Анна Ивановна биир идэлээҕин уонна дьүөгэтин Мариам Шамаеваны кытта таһаарбыт “Кылыһах кырыымпа. Якутский струнно-смычковый музыкальный инструмент” кинигэлэрэ сүрэхтэннэ. Бу долгутуулаах күҥҥэ Анна Ивановна уонна Мариам Ивановна кылыһах-кырыымпа үнүстүрүмүөн туһунан сиһилии кэпсээтилэр: ааптардар бырааптарын, наука, кэнсиэр, үөрэхтээһин өттүттэн, кылыһах-кырыымпа хомус курдук хас ыал аайы баар үнүстүрүмүөн буоларыгар баҕа санааларын үллэстилэр.

Айар киэһэтигэр Анна Ивановна бэйэтин үлэлэрин араас өттүттэн көрдөрдө. Захар Степанов “Раздумье” айымньытын соҕотоҕун бэрт истиҥник толордо.

“Кыл Саха” бөлөх Сергей Зверев-Кыыл Уола “Удаҕан” диэн айымньытын аан бастаан көрөөччүлэргэ таһаарда, дирбиэннээхтик-дарбааннаахтик Удаҕан кыырарын, өрө көтө-көтө сүүрэрин, ыстанарын муусуканан билиһиннэрдэ. Көрөөччүлэр хаста да БРАВО, БРАВО, БРАВО хаһыытаатылар уонна күүстээх ытыс тыаһын бэлэхтээтилэр.

Бөлөх репертуарыгар саха дьиэрэтиилээх тойуга, дэгэрэннээх оһуохайа, норуот ырыалара, саха ааптардарын, хампаһыытардарын айымньылара баар. Ону таһынан олоҥхоҕо доҕуһуоллууллар, үҥкүү муусукатын толороллор. Муусукааннар араас эксперименнартан толлубакка элбэх жанрга үлэлииллэр. Аныгы хайысхаҕа үлэттэн биирдэстэрэ электроннай муусуканан доҕуһуолланар “Кыыл Уола” диэн ааттаах “Ураан” студияҕа оҥоһуллубут айымньыны Айтал Алексеев уонна “Кыл Саха” төрүт дорҕоон бөлөҕө ситиһиилээхтик толороллор. URAAN уонна “Кыл Саха” ситимнээхтик үлэлээбиттэрэ хас да сыл буолла, хас да композицияны бииргэ оҥорбуттара араас дойдуларга иһиллэр, биһирэнэр. Кинилэр улахан тэрээһиннэргэ бииргэ кыттааччылар. Онтон былырыын хааччахтааһын кэмигэр тутатына студияҕа уонна дьиэлэригэр олорон оҥорбут, оонньообут композициялара улахан болҕомтону тарпыта уонна YKT.ru иһинэн куоластааһыҥҥа кыайбыта.

Анна Ивановна аҕата биллэр суруйааччы, суруналыыс, СӨ бочуоттаах бэтэрээнэ, “Ытык аҕа” бэлиэ хаһаайына, Амма улууһун уонна Бөтүҥ нэһилиэгэ бочуоттаах олохтооҕо Уйбаан Бөтүүнүскэй “Сиидэлэммит көлүөнэ сэрии сылларын оҕолоро” диэн бэйэтин саастыылаахтарыгар анаан суруйбут хоһоонун Анна уонна Афанасий Томскайдар доҕуһуолугар Арассыыйа үтүөлээх артыыһа, СӨ норуодунай артыыһа саллат таҥаһын таҥныбыт Дмитрий Артемьев бэрт дириҥник, ис киирбэхтик аахта. Бу айымньыны тыйаатыр тутаах уонна киэн туттар артыыстара Дмитрий Артемьев уонна Томскайдар айар дьиэ кэргэн Улуу Кыайыы 75 сылыгар анаан хааччах бириэмэтигэр куйаар нөҥүө тус-туспа дьиэлэргэ олорон уһулбуттара, онтон холбоон видео оҥорон бар дьонноругар бэлэх оҥорбуттара улахан биһирэбили ылбыта. Былырыын ыам ыйыгар “ВЕЛИКАЯ ПОБЕДА” диэн ааттаах өрөспүүбүлүкэ араас жанрдар күрэстэригэр бу толоруу Гран-при үрдүк ааты сүкпүтэ.

Анна Ивановна биир идэлээхтэрин кытта ыпсыбат сибээстээх. Муусука кэллиэһин уһуйааччыта Варвара Степанова-Арчыына, Олоҥхо тыйаатырын артыыһа Вероника Лыткина хас тэрээһин ахсын саҥаттан саҥа айымньылары толороллор. Анна кэнсиэригэр Арчыына мааны куолаһынан «Туймаадаҕа маҥан хаар» ырыаны наһаа да нарыҥнык, ис дууһатын ууран туран толордо.

Анна Ивановна бу сыллар устата элбэх да ыччаты үөрэттэ-такайда, киэҥ суолга таһаарда. Устудьуоннарын төрөппүт оҕолорун тэҥэ сайдалларыгар күүһүн-уоҕун, билиитин-көрүүтүн ууран туран дьаныһан дьарыктыыр. Кини үөрэнээччитэ Муусука кэллиэһин устудьуона Светлана Старкова (кыл кылыһах) Аида Ивановалыын (фортепиано) Ньургун Боотур операттан Туйаарыма Куо ырыатын толордулар.

Өссө биир интириэһи Тааттаттан айаннаан кэлбит хореограф Элеонора Маркова тарта. Кини бэйэтин баҕатынан кыл кылыһахха оонньуурга онлайн нөҥүө Анна Ивановнаҕа үөрэммит уонна хайаатар да уһуйааччым кэнсиэригэр кинини кытта кылыһахпар ооньуом диэн сыал-сорук туруоруммут. Онтун дьэ ситиһэн Кирилл Герасимов “Сардаана” айымньытын сылаастык, сымнаҕастык уһуйааччытынаан толордо.

Анна Ивановна артыыс уонна учуутал эрэ быһыытынан буолбакка Саха аркыастырын репертуара кэҥииригэр эмиэ үлэлэһэр, оркестровкалары-инструментовкалары суруйар. Кини сүүсчэкэ ырыа, үҥкүү уонна саха бөлөхтөрүгэр инструментовкалар уонна переложениелар ааптара,  «Бэрдьигэс Куо» испэктээк оркестровкатын суруйсубута-оҥорбута, таҥсырга уонна фортепианоҕа, кыл кылыһахха обработкалары суруйар.Таҥсырдардарга анаан хас да обработка оҥорбутуттан биир бастакы үлэтэ Саргылана Гоголева “Күһүн” диэн ырыатыгар обработката 2011 сылга “Көмүс дорҕооннор” обработкалар, аранжировкалар сборнигынан тэриллибит муусукааннар күрэстэригэр Дьокуускай куорат Оҕо дыбарыаһын аркыастырын, Людмила Спартаковна Белолюбская салайар ансаамбыла, I степеннаах диплом ылан кыайыыны аҕалбыта. Бу айымньыны өссө Дьокуускай куорат 1 номердаах ускуустуба оскуолатын учууталларын ансаамбыла толорор. Айар киэһэҕэ аркыастыр эдэр, кэскиллээх муусукааннара Инна Скрыбыкина уонна СӨ култууратын туйгуна Мария Коротова, оркестр солиһа СӨ култууратын туйгуна Максим Бордонскай уонна Аида Иванова толордулар.

Анна Ивановнаны биир дойдулаахтара баар суох оҕобут, маанылаах кыыспыт диэн өрө туталлар уонна киэн тутталлар. Василий Алексеевич Неустроев – Баян Бааска өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр баянист, талааннаах киһи барытыгар талааннаах дииллэрэ дэлэҕэ буолбатах, кэннэки сылларга кыл кылыһахха тугун барытын ууран туран кыһамньылаахтык дьарыктанар. Бэҕэһээ киэһэ тугун барытын быраҕан туран Амматтан айаннаан кэлэн “Аммабын туойабын” диэн ырыа попурритын  үһүө буолан Анналыын, Валерий Кириллинниин (баян) аһара кыһаллан, сүрэҕин сылааһын ууран туран толордулар. 

Анна Томская аркыастыр тэриллиэҕиттэн, бастакы күнүттэн бэриниилээхтик үлэлиир. Муусукан, оркестровщик эрэ быһыытынан буолбакка өссө бэйэтин баҕатынан архив оҥорор, түмэр, мунньар. 2010, 2012, 2013, 2014 сылларга Анна Ивановна уонна салайааччыта Николай Павлович Петров бырайыактарынан аркыастыр СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтэ, СӨ оччолорго главатын, президенын гранын хас да төгүл кыайбыттара, ылбыттара. «Играет оркестр национальных инструментов» сериянан кэргэнинээн Афанасий Томскайдыын уонна Николай Павлович Петровтуун 8 нота партитуратын сборнигын таһаарбыттара. Анна Ивановна 20 тахса кинигэ уонна альбомнар ааптар-составителэ буолар, ону таһынан 50 тахса мелодистар-поэттар кинигэлэрэ тахсарыгар үлэлээбитэ, билигин да бэчээттии-суруйа сылдьар. Театр 35-с юбилейдаах сылыгар уус-уран салайааччы Светлана Прокопьевна Бессоновалыын уонна литературнай салаа сэбиэдиссэйэ Вера Николаевна Черноградскаялыын, дириэктэр Александр Иванович Алексеевтыын «Национальный театр танца Республики Саха (Якутия) им. С.А.Зверева-Кыыл Уола» улахан альбом таһаарбыттара. «Оркестр национальных инструментов» дискалаах буклет,  «Сергей Зверев-Кыыл Уола» 3 дискалаах юбилейнай альбом, «Валерий Ноев» 2 дискалаах альбом, “Кыл Саха” альбом-буклет тахсалларыгар эмиэ элбэх үлэни ыыппыта. Салайааччыта уонна сүрүн дирижера юбилейынан тахсыбыт «Маэстро Николай Петров» киинэ эрэдээктэрэ буолар.

Бэйэтин айар киэһэтигэр Анна Томская аркыастыр солистката буоларын быһыытынан саҥа айымньылары кыл кылыһахха ситиһиилээхтик толордо, толорор кыаҕа киэҥэ, үрдүгэ, улахана,  киһини олуһун сөхтөрдө: Василий Зырянов “Туйаарыма Куо” драматытан Туйаарыма Куо ырыатын, Николай Михеев “Хара саһыл” испэктээктэн Анюта Ивановалыын бастакы хартыынаны, Владимир Ксенофонтов “Тойук-поэма” айымьытын толорон дьон биһирэбилин уонна билиниитин ылыан ылла. Көрөөччүлэр ытыстара хабыллыар диэри таһыннылар.

Анна Ивановна айар киэһэтэ үс чаастаах кэнсиэр биир тыынынан барда. Кинини Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтөлээх артыыһа үрдүк ааты иҥэрбиттэринэн, айар киэһэтэ ситиһиилээхтик, кэрэхсэбиллээхтик ааспытынан Култуура министиэристибэтиттэн ускуустуба салаатын салайааччыта Нюргуяна Ивановна Илларионова, Амма улууһун култуура управлениетын салайааччыта Иван Иванович Федоров, биир идэлээхтэрэ уонна дойдулаахтара, аймах билэ дьоно, устудьуоннара, атастара-доҕотторо Валерий Ноев кыыһа – Анастасия Чирикова, оҕолоро, кийиитэ эҕэрдэлээтилэр, муҥура суох махталларын, кэскил кэрэ тылларын анаатылар. Үрдүк сценаттан Анна Ивановна кэлбит көрөөччүлэригэр махталын биллэрдэ, үөрүүтүн үллэһиннэ. Көрөөччүлэр Анна Ивановна сыралҕаннаах, айар үлэтигэр инникитин даҕаны алгыстаах айар талаанын аартыга арылларыгар, ийэиэхситэ энэрдэһэригэр, айыыһыта арчыланарыгар алгыс тылларын анаатылар.

Если вы увидели интересное событие, присылайте фото и видео на наш Whatsapp
+7 (999) 174-67-82
Если Вы заметили опечатку в тексте, просто выделите этот фрагмент и нажмите Ctrl+Enter, чтобы сообщить об этом редактору. Спасибо!
Система Orphus
Наверх