В год 100-летия образования Якутской Автономной Советской Социалистической Республики, общественность Якутии отмечает 125-летие выдающегося государственного и общественно-политического деятеля, являющегося основателем нашей республики – Максима Кировича Аммосова.

Преданное служение интересам народа сделало Максима Аммосова одним из инициаторов, осуществивших идею первой в истории Якутии формы государственности. Именно Максим Аммосов вместе с Платоном Ойунским и Исидором Бараховым сыграл решающую роль в образовании Якутской АССР в апреле 1922 года, он являлся самым последовательным сторонником и исполнителем идеи национального возрождения и установления автономии в составе России. Исторический акт образования Якутской автономии отвечал интересам всех народов, проживавших тогда в республике, и как показала история, – Якутская автономия сыграла большую роль в политической и духовной консолидации народов Якутии.

Максим Аммосов родился 22 декабря 1897 года в Хатырыкском наслеге Намского улуса, прожил достаточно короткую, всего 40 лет, но активную, яркую жизнь. Шестнадцатого ноября 1937 года в городе Фрунзе был арестован по ложному обвинению, приговорен к смертной казни и расстрелян 28 июля 1938 года в Москве, затем были годы забвения и трудный путь к восстановлению доброго имени. Реабилитирован посмертно 28 апреля 1956 года определением Военной коллегии Верховного суда СССР.

Трагическая судьба Максима Кировича Аммосова при жизни нареченного Максимом Ярким – это символ борьбы за социальную справедливость, символом любви к Родине и преданного служения ей. Сегодня без его имени невозможно представить себе Якутию как таковую.

Исследователи изучающие жизнь и деятельность Максима Кировича Аммосова раскрыли различные стороны многогранной, талантливой личности основателя национальной государственности якутского народа. Выдающийся вклад М.К. Аммосова в образование государственности Якутии, в отстаивании территориальной целостности Якутии, формировании национальной политики и национальных кадров, его роль в партийном строительстве, в создании партийного архива, в проведении якутизации и работе общества «Саха кэскилэ», выдающейся роли М.К.Аммосова в отношениях с национальной интеллигенцией и ее привлечении к сотрудничеству с советской властью после Октябрьской Революции 1917 года, в развитии комсомольской организации, профсоюзного движения, в организации научного изучения производительных сил Якутии в 1920-х, в развитии народного образования, национальной культуры, в развитии печати, в развитии золотодобывающей промышленности, электрификации, кооперативном деле, сельском хозяйстве, работе в условиях НЭПа, в развитии воздушного флота, в улучшении социально-бытовых условий якутского народа и, наконец, роль в исторических судьбах малочисленных народов Севера – все эти аспекты только подтверждают громадный масштаб личности и обширность его деятельности. Но помимо выдающейся роли в создании первой формы якутской государственности, он оставил неизгладимый след в истории не только якутского народа, но и народов Казахстана и Кыргызстана.

М.К. Аммосов был не только блестящим оратором, известным публицистом, но и серьезным исследователем-теоретиком и автором 8 книг и брошюр, свыше 300 статей по вопросам развития народного хозяйства, партийного и культурного строительства.

Примечателен факт, что в Якутии формирование национальной элиты – государственных и общественно-политических деятелей происходило из числа молодых революционеров, сблизившихся с ссыльными большевиками еще в дореволюционный период, и этой яркой плеядой была создана молодая якутская автономия.

В 1906 году Максим Аммосов стал учеником Намского улусного училища, которое окончил в 1909 году. Затем продолжил образование в Якутском четырех классном училище в 1910–1914 годах и в Якутской учительской семинарии с сентября 1914 по февраль 1918 года. В годы учебы в Якутске Максим Аммосов познакомился со ссыльными большевиками Е.М. Ярославским, Г.И. Петровским, Г.К. Орджоникидзе. По признанию самого Максима Кировича, он испытал на себе одухотворяющее и возвышающее влияние жизни и личностных черт революционеров, борцов за преобразование существующей системы на принципах справедливости.

Максим Аммосов посещал литературные кружки и позже писал, что именно в этих кружках началось его первоначальное общественно-политическое воспитание. Вместе с ним в те годы учились Платон Ойунский, Степан Аржаков, Исидор Иванов (Барахов), Степан Васильев, Михаил Ксенофонтов (Мегежекский) и другие, которые через несколько лет станут руководителями и ответственными работниками автономной республики.

Активная деятельность Максима Аммосова началась с Февральской революции 1917 года. В эти дни он являлся одним из организаторов и председателем Союза чернорабочих якутов, Союза учащейся молодежи, Совета рабочих депутатов, секретарем исполнительного бюро Якутского комитета общественной безопасности.

Первого июля 1918 года в Якутске победила советская власть, Максим Аммосов стал секретарем исполкома Якутского Совета рабочих депутатов и первым народным комиссаром просвещения. После падения Советской власти в августе 1918 года он в числе других большевиков был арестован и выслан за пределы Якутии. Максим Кирович активно участвует в подпольной работе большевиков против колчаковского режима в Томской губернии. После восстановления советской власти в Сибири летом 1920 года, выполняя поручение Сиббюро, Максим Кирович проделал большую организаторскую работу по созданию молодежных организаций в Енисейской и Иркутской губерниях.

Для нас, жителей Якутии, особенно важно создание Якутской Советской Социалистической Автономной Республики 100 лет назад, без которой ее правопреемника – современной Республики Саха (Якутия) не существовало. Судьбоносный вопрос об образовании Якутской автономии решался на протяжении нескольких лет в исключительно трудных условиях острого социально-классового конфликта и гражданской войны.

М.К. Аммосов впервые заявил о праве якутского народа на самоопределение в форме автономии, как средство для защиты интересов якутской нации на I Съезде якутов и русских крестьян Якутской области, состоявшемся с 26 марта по 16 апреля 1917 года.

П.А. Ойунский в своем письме к М.К. Аммосову из г. Томска 21 сентября 1917 году писал: «Если не теперь добиваться самоопределения и автономности в деле национального культурного возрождения, то когда мы будем их добиваться?»

Вопрос о статусе Якутии в составе Советской России был поставлен только после окончательного установления в Якутии советской власти. Вопрос о якутской автономии обсуждался с участием Максима Аммосова с конца 1920 года. В январе 1921 года в одном из своих выступлений Аммосов обратил внимание на «развитие в массах мысли об автономии Якутской области», в октябре 1921 года на первом съезде ревкома Якутии он четко и ясно обосновал, что автономия является «самой широчайшей и наиболее соответствующей бытовым и экономическим особенностям якутского народа». М.К. Аммосов со своими соратниками И.Н. Барахов, П.А. Ойунский, С.М. Аржаков принимали участие в работе Х съезда РКП(б), совещаниях Сиббюро ЦК РКП(б), коллегии Наркомата по делам национальностей, на которых обсуждались разные аспекты национальной политики, выступали с докладами о необходимости создания Якутского автономного образования.

Большой спор в центре вызывал вопрос о форме автономии Якутии. Сибревком и Сиббюро несколько раз принимали решение о наделении Якутской губернии правами автономной области. Молодые якутские большевики добивались отмены решений Сибревкома, инициировали процесс образования автономной республики. Комиссия под председательством Платона Ойунского 26 апреля 1921 года выдвинула во ВЦИК проект положения о Якутской Автономной Социалистической Советской Республике.

В самой Якутии в это время организовывались улусные и окружные съезды ревкомов, различные собрания, съезды областных организаций, на которых звучали разные мнения, были те, кто выступали против автономии. За создание автономной республики высказался состоявшийся с 3 по 9 октября 1921 г. съезд ревкомов Якутии.

ВЦИК 6 января 1922 года на основе постановлений сибирских властей и решения Наркомнаца принял постановление об образовании в Якутии только автономной области. М.К. Аммосов выразил свое принципиальное несогласие с этим решением и добился личной встречи с наркомом по делам национальностей И.В. Сталиным. После встречи 17 января 1922 года, на которой И.В. Сталин выразил поддержку идее М.К. Аммосова, было издано постановление коллегии Наркомнаца об образовании Якутской автономной республики. Однако этого оказалось недостаточно. Решение вопроса было перенесено на заседание Политбюро ЦК РКП(б), которое также не смогло определиться, поэтому Политбюро передало окончательное решение этого вопроса на рассмотрение Президиума ВЦИК.

ВЦИК 16 февраля 1922 года принял постановление об образовании Якутской Автономной Советской Социалистической Республики как части РСФСР. Была создана комиссия ВЦИК, которая в больших спорах определяла границы республики и разработала Декрет ВЦИК об образовании Автономной Якутской ССР, в котором были сформулированы основные принципы отношений между Федерацией и Якутской автономией.

Двадцать седьмого апреля 1922 года Президиум ВЦИК РСФСР принял постановление об образовании ЯАССР, в состав которой вошли Якутский, Олекминский, Вилюйский, Верхоянский и Ленский округа. С принятием постановления ВЦИК завершилось государственно-правовое оформление молодой республики как части РСФСР.

Обретение статуса автономной республики – высшей формы автономии, имеющей некоторые атрибуты государственности, такие как свой государственный механизм, свою конституцию явилось принципиально важным достижением молодых якутских большевиков: М.К. Аммосова, П.А. Ойунского, С.М. Аржакова, И.Н. Барахова, потому что в отличие от статуса автономной области или трудовой коммуны (территориальных образований, существовавших до 1923 г.) оформление Якутии как республики являлось обретением максимума возможного из предоставляемых государством форм национально-территориальных образований РСФСР. Это имело принципиальное значение для последующего развития Якутии.

В 1922–1928 годах, в период работы М.К. Аммосова на различных должностях – ответственного секретаря Якутского областного организационного бюро РКП(б), а затем Якутского областного комитета РКП(б), народного комиссара торговли и промышленности Якутской АССР, постоянного представителя Якутской АССР при Президиуме ВЦИК в Москве; с июня 1925 года председателя Совета народных комиссаров (СНК) Якутской АССР; март 1927 – август 1928 гг. – председателя ЦИК Якутской АССР, в Якутии проводилась активная политика, направленная на развитие национальной культуры в крае. Было введено преподавание якутского языка в школах, началось составление учебников на якутском языке, педагогических курсов по подготовке учителей советской школы; ликвидация неграмотности среди взрослого населения, культурно-просветительских учреждений.

Максим Кирович считал важным открывать агитационно-политические, педагогические курсы, формировать квалифицированные кадры; улучшать положение детских приютов; увеличивать количество дошкольных учреждений; Активно занимался привлечением национальной интеллигенции в решение проблем государственного строительства, специалистов, знающих и понимающих особенности, язык, быт населения.

М.К. Аммосов ставил и реализовывал задачи развития национальной письменности, печати, формирование национальных высококвалифицированных кадров, определял необходимым переводы на якутский язык художественной, учебной, политической литературы для просвещения широких масс якутов. М.К.Аммосов, уверенный в возможности объективного решения национального вопроса в условиях советской власти, поставил вопрос об охране интересов народов Севера, считал необходимым увеличить сеть образовательных, культурно-просветительских учреждений для малочисленных народов Севера; ввести делопроизводство на родных языках; выдвигать в органы управления представителей различных национальностей, знающих быт, нравы, обычаи местных жителей.

В целях сохранения и укрепления межнациональных отношений в регионе М.К. Аммосов сформулировал положение о создании условий, которые привели бы к установлению национального мира в республике, обеспечили полноправное национальное и культурное развитие народов региона.

Отстаивая введение автономии в крае, М.К. Аммосов сформулировал представление о своеобразии региона, определенной подготовленности его для самостоятельного развития и заинтересованности в последнем якутов; подчеркивал значение образования автономной республики для настоящего и будущего края. О своеобразии региона, по его мнению, свидетельствовали специфические формы хозяйства, особая административно-хозяйственная жизнь края, обширность территории и ее отдаленность от центра; самобытность населения и национальная однородность. Подчеркивая подготовленность Якутской области для самостоятельного развития, М.К. Аммосов считал, что исторически она формировалась как единый обособленный хозяйственно-бытовой организм, отмечал наличие кадров для выполнения управленческих функций и специалистов в области юстиции, образования, просвещения, организации связи и здравоохранения и т.д.

Выдающуюся роль М.К. Аммосов сыграл в организации и проведении работ Комплексной экспедиции АН СССР по изучению производительных сил Якутии. Еще в апреле 1924 года он обратился к секретарю академии наук С.Ф.Ольденбургу с письмом о необходимости организации силами академии научно-исследовательской экспедиции для изучения естественных и производительных сил Якутской республики. Руководство Академии наук приняло предложение М.К. Аммосова и в 1925-1930 гг. научная экспедиция РАН всесторонне изучила территорию Якутии и населяющие ее народы. Материалы экспедиции легли в основу проекта «Генерального плана реконструкции народного хозяйства Якутской АССР на ближайшие 10–15 лет», который был разработан под руководством М,К, Аммосова и являвший собой комплексный план развития промышленного и аграрного секторов народного хозяйства, создания мощной промышленно-технической базы как фундамента формирования новой структуры региональных производительных сил. Это  генеральный план создавал новую социальную базу, означающую преобразование всех сторон традиционного образа жизни коренного населения Якутии. При этом заслуга М.К.Аммосова и авторов плана состояла в том, что проблемы хозяйственно-экономического переустройства Якутии рассматривались как составная часть формирования единого народно-хозяйственного комплекса всего Советского Союза и одновременно как план коренного переустройства исторических судеб народов Якутии. В проекте плана предусматривалось строительство горнодобывающих предприятий на наиболее богатых месторождениях полезных ископаемых; строительство объектов местной обрабатывающей промышленности, гармоничное развитие промышленности и аграрного сектора, прежде всего подъем животноводческой отрасли сельского хозяйства и т.д.

Максим Кирович Аммосов являлся крупным государственным деятелем, личностью выдающегося аналитического ума, у него ко всему был комплексный подход, с которым он брался за задачи развития производительных сил края и культурного строительства в республике. При этом он высоко ставил значение культуры для развития экономики, социальной сферы, переустройства жизни, для народа. В этом была его сила как государственного, общественно-политического деятеля.

В статусе автономной республики Якутия пережила целую историческую эпоху своего общественно-политического и социально-экономического развития. Произошел огромный по своим масштабам скачок социально-экономического развития, значительно увеличилась численность населения якутской национальности, начала возрождаться и развиваться культура, что привело, в сравнении с дореволюционной Якутией, к громадному общественному прогрессу.

Автономия позволила создать и укрепить собственные институты государственности, от глубоко архаичных форм хозяйствования и быта населения вступить на путь формирования промышленного и агропромышленного производства, развить и выдвинуть образование и науку, культуру и искусство на один из передовых рубежей в России и в мире.

В 1928 году М.К. Аммосов был отозван ЦК партии по причине восстания конфедералистов в Якутии, ему вменили в вину ошибки, допущенные в руководстве, а также в связи с разногласиями в парторганизации по способам и методам ликвидации восстания националистов. Был назначен ответственным инструктором ЦК партии, и работал на этой должности до конца 1930 года. Осенью 1930 года М.К. Аммосов поступил на учебу в Институт красной профессуры, где проучился до февраля 1932 года, окончив два курса обучения.

В феврале 1932 года он получил назначение первым секретарем Западно-Казахстанского обкома партии. Это было тяжелейшее время для всех областей Казахской ССР. Из-за неоправданно быстро форсированной коллективизации и незаконного сбора зерновых во многих областях республики свирепствовал голод. Благодаря целенаправленной и энергичной работе, правильной организации сельскохозяйственных и продовольственных вопросов Максима Кировича были решены многие проблемы, в первую очередь возвращение беженцев от искусственного голода в родные края. В 1933 году область заняла 1 место в социалистическом соревновании областей Казахстана.

В марте 1934 года М.К. Аммосов стал первым секретарем Карагандинского обкома партии. Здесь он проявил свой яркий талант управленца: через три года Караганда стала третьей угольной базой в СССР. В июле 1936 года после разделения Карагандинской области на две области, М.К. Аммосов возглавил Северо-Казахстанскую область.

Затем 18 марта 1937 года по указанию ЦК ВКП (б) М.К. Аммосов приехал в столицу Киргизии в город Фрунзе, где проходил VIII пленум Киргизского обкома, 22 марта 1937 года был избран первым секретарем обкома, а затем и ЦК КП Кыргызстана. На должности первого секретаря ЦК КП Кыргызстана работал  до 7 ноября 1937 года. Он проработал на своем посту чуть более 7 месяцев, но несмотря на такой короткий срок пребывания, оставил заметный след в становлении и развитии государственности кыргызов, народов Кыргызстана в форме союзной республики и в партийном строительстве республики. М.К. Аммосов возглавил Кыргызскую республику, только недавно преобразованную из автономной в союзную. Это значило, что предстоит претворить в жизнь законодательно закрепленный факт создания самостоятельного национального государства, вошедшего в состав Союза ССР в качестве полноправного субъекта.

В качестве первого секретаря союзной республики М.К.Аммосову предстояло решить ряд важных задач в условиях принятия новой Конституции Кыргызстана и изменением ее государственно-правового положения. Были внесены изменения в высшие органы власти, введена новая избирательная система, все это предстояло ввести в практическую плоскость. С этого момента начался новый этап государственности кыргызов, и принципиально новые условия и задачи государственного строительства.

Как отмечают в Кыргызстане, это был заметный успех в общественно-политической жизни кыргызского народа на тернистом пути достижения национальной независимости и государственности. И это происходило во время руководства союзной республикой М.К. Аммосовым.

Максим Кирович Аммосов внес весомый вклад в становление и развитие государственности трех тюркских народов: якутов, казахов и киргизов. Сегодня его выдающаяся роль в государственном строительстве Якутии, Казахстана и Кыргызстана признается во всех трех республиках. Максим Аммосов – выдающийся сын якутского народа, человек трагической судьбы, чья жизнь яркой звездой озарилась, но рано угасла на переломном, эпохальном этапе истории страны в ее самый мрачный период «большого террора».

Максим Кирович Аммосов – Саха сирин судаарыстыбаннаһын бастакы көрүҥүн төрүттээччи

Саха Автономнай Сэбиэскэй Социалистическай Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибитэ 100 сылыгар Саха сирин уопсастыбаннаһа биһиги өрөспүүбүлүкэбитин төрүттээччи, уһулуччулаах судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй диэйэтэл Максим Кирович Аммосов 125 сааһын бэлиэтиир.

Бэйэтин норуотун туһугар бэриниилээх сыһыана Максим Аммосовы Саха сирин историятыгар судаарыстыбаннас бастакы көрүҥүн тэрийиигэ көҕүлүүр кыаҕы биэрбитэ. Ол курдук, 1922 сыл муус устар ыйыгар, чуолаан, Максим Аммосов Былатыан Ойуунускайы уонна Исидор Бараховы кытта бииргэ Саха АССР-ры тэрийиигэ быһаарар суолтаны ылбыта. Кини Россия састаабыгар аптаныамыйаны олохтооһуҥҥа национальнай өйү-санааны уһугуннарыыга дьиҥнээх утумнааччы уонна толорооччу буолбута. Саха аптаныамыйатын тэрийии историческай аактата ол кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ олорор бары норуоттар тустарыгар хоруйу сүкпүтэ уонна история көрдөрөрүн курдук – Саха аптаныамыйата Саха сирин норуоттара бэлиитикэ уонна өй-санаа өттүнэн сомоҕолоһоллоругар улахан суолтаны ылбыта.

Максим Аммосов 1897 сыл ахсынньы 22 күнүгэр Нам улууһун Хатырык нэһилиэгэр төрөөбүтэ уонна баара суоҕа 40 сыл, бэрт кылгас, ол гынан баран дьүккүөрдээх, чаҕылхай олоҕу олорбута. 1937 сыл сэтинньи 16 күнүгэр Фрунзе куоракка сымыйанан буруйданан тутуллубута уонна 1938 сыл от ыйын 28 күнүгэр Москва куоракка ытыллыбыта. Ол кэннэ кини умнуллубут үтүө аатын тилиннэрии унньуктаах уһун уонна уустук сыллара ааспыттара. 1956 сыл муус устар 28 күнүгэр ССРС Үрдүкү суутун Байыаннай коллегиятын быһаарыытынан кини аата өлбүтүн кэннэ төннөрүллэн чөлүгэр түһэриллибитэ.

Өссө тыыннааҕар Чаҕылхай Махсыым диэн ааттаммыт Максим Кирович Аммосов иэдээннээх дьылҕата – бу кырдьык өрөгөйдүүрүн иһин охсуһуу, Ийэ дойдуга таптал уонна бэриниилээх сыһыан бэлиэтэ буолбута. Кини аата Саха сирин кытта биир ситимнээх, ол курдук кини аатын ааттаабакка эрэ бүгүҥҥү Саха сирин өйдөөмүөххэ сөп.

Максим Кирович Аммосов олоҕун уонна үлэтин үөрэтэр чинчийээччилэр саха норуотун судаарыстыбаннаһын төрүттээччи үгүс өрүттээх үлэтин арыйбыттара, кинини киэҥ толкуйдаах личность быһыытынан сыаналаабыттара. Кини Саха судаарыстыбаннаһын тэрийиигэ, өрөспүүбүлүкэ сирэ-уота биир кэлимин туруорсууга, национальнай бэлиитикэни оҥорууга уонна онно бэйэ кадрын бэлэмнээһиҥҥэ, баартыйа тутулун олохтооһуҥҥа, баартыйа архыыбын тэрийиигэ, «Саха кэскилэ» уопсастыбаны үлэлэтэн саха дьонун бииргэ түмүүгэ сүҥкэн кылааты киллэрбитэ.

1917 сыллааҕы Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин кэнниттэн саха интэлигиэнсийэтигэр сиэрдээхтик сыһыаннаһыы уонна сэбиэскэй былааһы кытта үлэҕэ кытыннарыы, комсомол тэрилтэтин уонна идэлээх түмсүү хамсааһынын сайыннарыы, сүүрбэһис сыллардааҕы Саха сирин оҥоруулаах күүстэрин наука өттүнэн чинчийиини тэрийии, дьону-сэргэни үөрэхтээһин, төрүт култуураны, саха бэчээтин, көмүһү хостуур бырамыысыланнаһы, электрификацияны, кооперацияны, тыа хаһаайыстыбатын, НЭП кэмигэр үлэни, салгын флотун сайыннарыы, саха норуотун олоҕун-дьаһаҕын тупсарыы, итиэннэ, Хоту дойду төрүт олохтоох омуктарын өбүгэ саҕаттан дьылҕаларыгар сабыдыаллааһын – бу барыта М.К. Аммосов үлэтэ киэҥ хабыылааҕын, кини киһи быһыытынан сүдүтүн, дириҥ билиилээҕин туоһулуур. Маны таһынан, кини саха норуотун историятыгар эрэ буолбакка, Казахстан уонна Кыргызстан норуоттарын историяларыгар өлбөт-сүппэт суолу хаалларбыта.

М.К.Аммосов ылыннарыылаах тыллаах араатар, биллэр публицист буоларын таһынан, кини өссө улахан теоретик-чинчийээччи уонна 8 кинигэ, элбэх брошюра уонна норуот хаһаайыстыбатын, баартыйаны уонна култуураны сайыннарыы боппуруоһугар 300 ыстатыйа ааптардара буолар.

Саха сиригэр омук элиитэтин – судаарыстыба уонна уопсастыба-бэлиитикэ диэйэтэллэрин тэрийии биһирэбиллээх чахчытынан ол өссө өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи кэмҥэ сыылынай бассабыыктары кытта ыкса ситимнээх эдэр революционердар истэриттэн тэриллибитэ, итиэннэ бу чулуу дьон кэккэтэ эдэр саха аптаныамыйата тэриллиитигэр олук уурбута буолар.

1906 сыллаахха Максим Аммосов Нам улуустааҕы училищетыгар үөрэнэ киирбитэ уонна ону 1909 сыллаахха бүтэрбитэ. Ол кэнниттэн 1910–1914 сылларга Дьокуускайдааҕы түөрт кылаастаах училищеҕа уонна 1914 сыл балаҕан ыйыттан 1918 сыл олунньу ыйыгар диэри Дьокуускайдааҕы учуутал семинариятыгар салгыы үөрэммитэ. Максим Аммосов Дьокуускай куоракка үөрэнэр сылларыгар сыылынай бассабыыктары Е.М.Ярославскайы, Г.И.Петровскайы, Г.К.Орджоникидзены кытта билсибитэ. Кини бу кырдьыгы тутуһуу тускулугар олоҕуран баар систиэмэни уларытар иһин охсуһар революционердар тус олохторуттан уонна киһи быһыытынан майгыларыттан сүргэтэ көтөҕүллэрин уонна өйө-санаата өрө күүрэрин туһунан билиммитэ.

Максим Аммосов литературнай куруһуоктарга сылдьара уонна маныаха кини уопсастыба, бэлиитикэ өттүнэн иитиллэн, буһан-хатан тахсыыта саҕаламмытын туһунан суруйбута. Бу сылларга кинини кытта бииргэ Платон Ойуунускай, Степан Аржаков, Исидор Иванов (Бараахап), Степан Васильев, Михаил Ксенофонтов (Мегежекскэй) уонна да атыттар үөрэммиттэрэ. Кинилэр кэлин аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэ салайааччыларынан уонна эппиэттээх үлэһиттэринэн буолбуттара.

Максим Аммосов күүрээннээх үлэтэ 1917 сыл олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэттэн ыла саҕаламмыта. Бу күннэргэ кини хара үлэһит сахалар түмсүүлэрин, үөрэнэр ыччат түмсүүтүн, оробуочай дьокутааттар Сэбиэттэрин тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ уонна бэрэссэдээтэлинэн, Саха сиринээҕи уопсастыбаҕа куттал суох буолуутун кэмитиэтин ситэриилээх бюротун сэкирэтээринэн буолбута.

1918 сыл от ыйын бастакы күнүгэр сэбиэскэй былаас кыайан, Максим Аммосов Саха сиринээҕи оробуочай дьокутааттар Сэбиэттэрин исполкомун сэкирэтээрэ уонна үөрэҕирии бастакы норуодунай комиссара буолбута. 1918 сыл атырдьах ыйыгар сэбиэскэй былаас суулларыллыбытын кэнниттэн кини атын бассабыыктары кытта тутуллан хааллыбыта уонна Саха сирин тас өттүгэр утаарыллыбыта. Максим Кирович Томскай күбүөрүнэтигэр бассабыыктар Колчак режимин утары кистэлэҥ үлэлэригэр кыттыспыта. 1920 сыллаахха сайын Сибииргэ сэбиэскэй былаас төннөрүллүбүтүн кэнниттэн Максим Кирович Сиббюро сорудаҕын толорон Енисей уонна Иркутскай күбүөрүнэлэригэр ыччат тэрилтэлэрин тэрийиигэ улахан үлэни ыыппыта.

Саха сирин олохтоохторугар, биһиэхэ, 100 сыл анараа өттүгэр Саха Сэбиэскэй Социалистическай Автономнай Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибитэ сүүнэ суолталаах, тоҕо диэтэххэ, онто суох кини быраабын утумнааччы – Саха Өрөспүүбүлүкэтэ суох буолуо этэ. Саха аптаныамыйатын тэрийэр туһунан кэлэр кэскили түстүүр боппуруос социальнай-кылаассабай атааннаһыы уонна гражданскай сэрии сытыырхайан турар кэмнэригэр өр сыллаах сындалҕаннаах уонна мөккүөннээх сылларыгар быһаарыллыбыта.

М.К.Аммосов 1917 сыл кулун тутар 26 күнүттэн муус устар 16 күнүгэр диэри буолбут Саха уобалаһын сахаларын уонна нуучча бааһынайдарын I съеһигэр саха омук туһун көмүскүүр ньыманан саха норуотун аптаныамыйа көрүҥүнэн бэйэни салайынар бырааба буоларын туһунан бастакынан иһитиннэрбитэ.

П.А.Ойуунускай 1917 сыл балаҕан ыйын 21 күнүгэр Томскай куораттан М.К.Аммосовка суругар «Өскөтүн саха омук култууратын сөргүтэр туһугар бэйэни салайыныыны уонна аптаныамыйаны билигин туруорсубатахпытына уонна хаһан туруорсуохпутуй?» диэн суруйбута.

Сэбиэскэй Россия састаабыгар Саха сирин анал туругун туһунан боппуруос Саха сиригэр сэбиэскэй былаас толору олохтоммутун кэннэ биирдэ турбута. Максим Аммосов кыттыылаах Саха сирин аптаныамыйатын туһунан боппуруоһу дьүүллэһиилэр 1920 сыл бүтүүтүттэн саҕаламмыттара. 1921 сыллаахха тохсунньуга Аммосов тыл этиитигэр «Саха уобалаһын аптаныамыйатын туһунан санааны дьон-сэргэ ортотугар сайыннарыыга» болҕомтотун уурбута, 1921 сыл алтынньытыгар Саха сирин ревкомун бастакы сийиэһигэр аптаныамыйа «саха норуотун олох-дьаһах уонна экэниэмикэ өттүнэн уратыларыгар ордук сөп түбэһэрин» туһунан чопчулаан, чуолкайдаан биэрбитэ. М.К. Аммосов бэйэтин үөлээннээхтэрин И.Н. Бараховы, П.А. Ойуунускайы, С.М. Аржаковы кытта национальнай бэлиитикэ араас өрүттэрэ дьүүллэһиллэр РКП(б) Х сийиэһигэр, РКП(б) КК Сиббюротун мунньахтарыгар, омуктар дьыалаларыгар Наркомат коллегиятыгар кыттыбыттара, Саха сиригэр аптаныамыйаны тэрийэр булгу наадатын туһунан дакылаат оҥорбуттара.

Онуоха улахан мөккүөр Саха сирин аптаныамыйатын көрүҥүн туһунан боппуруос тула тахсыбыта. Сибревком уонна Сиббюро хаста да төхтүрүйэн Саха губерниятыгар аптаныамыйалаах уобалас быраабын биэрэр туһунан быһаарбыттара. Эдэр саха бассабыыктара Сибревком бу быһаарыытын көтүрэри, Саха сиригэр аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэни тэрийэри туруорсубуттара. Былатыан Ойуунускай бэрэссэдээтэллээх хамыыһыйа 1921 сыл муус устар 26 күнүгэр ВЦИК-ка Саха Аптаныамыйалаах Социалистическай Сэбиэскэй Өрөспүүбүлүкэтин туһунан балаһыанньа барылын киллэрбитэ.

Ити кэмҥэ Саха сиригэр ревкомнар улуустааҕы уонна уокуруктааҕы сийиэстэрэ, араас таһымнаах мунньахтар, уобаластааҕы тэрилтэлэр сийиэстэрэ тэриллибиттэрэ. Онно араас санаалар этиллибиттэрэ, ол быыһыгар аптаныамыйаны утарааччылар эмиэ бааллара. 1921 сыл алтынньы 3–9 күннэригэр буолбут Саха сирин ревкомнарын сийиэһигэр аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэни тэрийэргэ бүтэһиктээх быһаарыы ылыныллыбыта.

1922 сыл тохсунньу 6 күнүгэр ВЦИК сибиирдээҕи былаастар уураахтарыгар уонна Наркомнац быһаарыытыгар олоҕуран Саха сиригэр аптаныамыйалаах уобалаһы тэрийэр туһунан уурааҕы ылыммыта. Онуоха М.К. Аммосов тус бэйэтэ бу быһаарыыны кытта сөпсөспөтүн биллэрэр уонна омуктар дьыалаларыгар наркомунан үлэлии олорор И.В. Сталины кытта сирэй көрсөргө туруорсар. 1922 сыл тохсунньу 17 күнүгэр сирэй көрсүү кэнниттэн И.В. Сталин М.К. Аммосов санаатын өйүүрүн биллэрэр, итиэннэ Наркомнац коллегиятын Саха аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэтин тэрийэр туһунан уурааҕа тахсар. Ити да кэннэ кэккэ мэһэйдэр үөскүүллэр. Бу боппуруоһу быһаарыы РКП(б) КК Политбюротун мунньаҕар көһөрүллэр, онно да чопчу быһаарыы ылыныллыбат. Инньэ гынан Политбюро бу боппуруоһу ВЦИК Президиумун көрүүтүгэр ыытар.

1922 сыл олунньу 16 күнүгэр ВЦИК РСФСР састаабыгар Саха Аптаныамыйалаах Сэбиэскэй Социалистическай Өрөспүүбүлүкэтин тэрийэр туһунан уурааҕы ылынар. ВЦИК хамыыһыйата тэриллэр, бу хамыыһыйа улахан мөккүөрүнэн саҥа өрөспүүбүлүкэ кыраныыссатын быһаарар уонна Саха Аптаныамыйалаах ССР тэрийэр туһунан ВЦИК Декретин ырытан оҥорор. Бу Декреккэ Федерация уонна Саха аптаныамыйатын икки ардыларынааҕы сыһыан сүрүн тускула чопчуланар.

1922 сыл муус устар сүүрбэ сэттис күнүгэр РСФСР ВЦИК Президиума састаабыгар Дьокуускай, Өлүөхүмэ, Бүлүү, Дьааҥы уонна Ленскэй уокуруктара киирэр Саха АССР тэрийэр туһунан уурааҕа тахсар. ВЦИК уурааҕа ылыныллыаҕыттан РСФСР сорҕотун быһыытынан саҥа өрөспүүбүлүкэни судаарыстыба-быраап өттүнэн оҥоруу үлэтэ түмүктэнэр.

Аптаныамыйа үрдүкү көрүҥүн – бэйэ судаарыстыбаннай механизмын, бэйэ конституциятын курдук судаарыстыбаннас сорох атрибуттарын илдьэ сылдьар аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэ анал туругун ылыы эдэр саха бассабыыктара: М.К. Аммосов, П.А. Ойуунускай, С.М. Аржаков, И.Н. Барахов, принципиальнай суолталаах ситиһиилэринэн буолбута. Тоҕо диэтэххэ, Саха сирин өрөспүүбүлүкэ быһыытынан тэрийии, оҥоруу аптаныамыйалаах уобалас эбэтэр үлэ коммуната (1923 сыллаахха диэри баар буола сылдьыбыт сирдээх-уоттаах тэриллии) анал туруктарыттан уратытынан судаарыстыбаттан бэриллэр РСФСР национальнай-сирдээх-уоттаах тэриллиитин көрүҥүн муҥутуур чыпчаалынан буолар. Ити анал туругу ылыы Саха сирэ салгыы сайдарыгар сүрүн суолталаммыта.

1922–1928 сылларга, М.К. Аммосов араас сололорго – РКП(б) Саха сирин уобаластааҕы тэрийэр бюротун, онтон РКП(б) Саха сирин уобаластааҕы кэмитиэтин эппиэттээх сэкирэтээринэн, Саха АССР атыыга-эргиэҥҥэ уонна бырамыысыланнаска норуодунай комиссарынан, ВЦИК Президиумун иһинэн Москва куоракка Саха АССР бастайааннай бэрэстэбиитэлинэн; 1925 сыл бэс ыйыттан Саха АССР Норуодунай комиссардарын Сэбиэтин (СНК) бэрэссэдээтэлинэн; 1927 сыл кулун тутар ыйыттан – 1928 сыл атырдьах ыйыгар диэри Саха АССР ЦИК-ин бэрэссэдээтэлинэн үлэлиир кэмнэригэр Саха сиригэр национальнай култуураны сайыннарыыга туһуламмыт бэлиитикэ ыытыллыбыта. Оскуолаларга саха тылын үөрэтии киирбитэ, учебниктары сахалыы тылынан, сэбиэскэй оскуола учууталларын бэлэмнээһиҥҥэ педагогическай куурустары оҥоруу саҕаламмыта; улахан дьон, култуурунай-сырдатар тэрилтэлэр ортолоругар үөрэтии-сырдатыы үлэтэ тэриллибитэ.

Максим Кирович агитация-бэлиитикэ, педагогика куурустарын арыйыы, квалификациялаах каадырдары бэлэмнээһин; оҕо приюттарын тупсарыы; оскуола иннинээҕи саастаах оҕо тэрилтэлэрин ахсаанын элбэтии улахан суолталаах буолуохтара дии саныыра. Ол курдук, судаарыстыбаннай тутул кыһалҕаларын быһаарыыга национальнай интеллигенцияны, дьон-сэргэ уратытын, тылын, олоҕун-дьаһаҕын билэр уонна өйдүүр исписэлиистэри кытыарар үлэни көҕүлээбитэ.

М.К. Аммосов национальнай суругу-бичиги, бэчээти сайыннарыы соруктарын туруорбута уонна национальнай үрдүк квалификациялаах каадырдары бэлэмнээһини олоххо киллэрбитэ, саха дьонун үөрэхтээх-билиилээх оҥорор туһуттан уус-уран, үөрэх, бэлиитикэҕэ сыһыаннаах литератураны саха тылыгар тылбаастыыр наадатын быһаарбыта. М.К. Аммосов, сэбиэскэй былаас усулуобуйатыгар национальнай боппуруоһу кырдьыгынан көрөн быһаарар кыах баарыгар эрэллээх буолан, Хоту дойду норуоттарын интэриэстэрин харыстааһын туһунан боппуруоһу туруорбута, Хоту дойду аҕыйах ахсааннаах норуоттарыгар анаан үөрэх, култуура-сырдатар учреждениелар ахсааннарын элбэтэри; дьыаланы бэрийиини төрөөбүт тылынан ыытары; салайар уорганнарга олохтоох дьон олохторун-дьаһахтарын, майгыларын-сигилилэрин, үгэстэрин үчүгэйдик билэр араас омук бэрэстэбиитэллэрин туруорары тоҕоостооҕунан ааҕара.

Региоҥҥа омуктар икки ардыларынааҕы сыһыаны харыстыыр уонна бөҕөргөтөр туһуттан М.К. Аммосов өрөспүүбүлүкэҕэ омугуттан тутулуга суох доҕордуу сыһыан, эйэ олохтоноругар тиэрдэр, регион төрүт олохтоох норуоттара толору бырааптаах национальнай уонна култуура өттүнэн сайдыыларын хааччыйар усулуобуйаны тэрийэр туһунан балаһыанньаны чопчулаабыта.

Кыраайга аптаныамыйаны киллэрэр туһунан туруорсарыгар М.К. Аммосов регион уратытын, бэйэтин бэйэтэ көрүнэн сайдарга бэлэмин уонна сахалар онно бэлэмнэрин эппитэ; аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэни тэрийии кыраай бүгүҥҥүтүгэр уонна сарсыҥҥытыгар уһулуччу суолтатын тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ. Кини этэринэн, регион уратытынан хаһаайыстыбаны тутуу ураты көрүҥэ, кыраай ураты административнай-хаһаайыстыбаннай олоҕо, сирэ-уота киэҥэ-куоҥа уонна киин сиртэн ыраах сытара; нэһилиэнньэ ураты майгына уонна омук ахсаана аҕыйаҕа буолара. Саха уобалаһа бэйэтин бэйэтэ көрүнэн сайдарга бэлэмин бэлиэтииригэр М.К. Аммосов үгүс сыллар усталарыгар биир кэлим ураты организм быһыытынан олоҕурбутун, салайар үлэни толорорго бэлэм каадырдар баалларын уонна юстиция, үөрэх, үөрэҕирии, сибээһи тэрийии, доруобуйа харыстабылын уо.д.а. эйгэтигэр исписэлиистэр баалларын ыйбыта.

М.К. Аммосов СССР НА Саха сирин оҥорон таһаарар күүһүн чинчийэргэ Кэлим экспедициятыгар сүҥкэн оруоллаах. Өссө 1924 сыл муус устар ыйыгар кини наука академиятын сэкирэтээригэр С.Ф. Ольденбургка научнай-чинчийэр экспедиция күүһүнэн Саха өрөспүүбүлүкэтин естественнэй уонна оҥорон таһаарар күүһүн үөрэтиигэ научнай-чинчийэр экспедицияны тэрийэр наадатын туһунан сурук ыыппыта. Наука академиятын салалтата М.К. Аммосов этиитин ылынан, РНА научнай экспедицията 1925-1930 сыллардаахха Саха сирин сирин-уотун уонна олохтоох норуоттарын бары өттүнэн чинчийбитэ. Экспедиция матырыйаала «Кэлэр 10-15 сылларга Саха АССР норуот хаһаайыстыбатын уларыта тутуу генеральнай былаана» бырайыакка олук уурбута. Ити бырайыак М.К. Аммосов салалтатынан оҥоһуллубута уонна норуот хаһаайыстыбатын бырамыысыланнас уонна аграрнай сиэктэрдэрин сайыннарыыга, регион оҥорон таһаарар кыаҕын саҥа тутулун олохтооһун акылаатын быһыытынан бигэ бырамыысыланнас-техническэй базаны тэрийиигэ кэлим былаана буолбута. Ити генеральнай былаан Саха сирин төрүт олохтоох омуктарын үгэс буолбут олохторун-дьаһахтарын бары өттүттэн уларыта тутуохтаах саҥа социальнай базаны тэрийбитэ. Маныаха Саха сирин хаһаайыстыбаннай-экэнэмиичэскэй өттүнэн уларытан тутуу кыһалҕалара бүтүн Сэбиэскэй Сойуус биир кэлим норуот хаһаайыстыбатын холбоһугун тэрийии сорҕотун быһыытынан уонна Саха сирин норуоттарын историческай дьылҕаларын төрдүттэн уларыта тутуу былаанын курдук көрүллүбүттэригэр М.К. Аммосов уонна былаан ааптардарын өҥөлөрө улахан. Былаан барылыгар сиртэн хостонор ордук элбэх баайдаах сиргэ хайаны байытар тэрилтэни тутуу; олохтоох таҥастыыр бырамыысыланнас эбийиэктэрин тутуу, бырамыысыланнаһы уонна аграрнай сиэктэри тэҥҥэ тутан сайыннарыы, бастатан туран, тыа хаһаайыстыбатыгар сүөһүнү иитиини атаҕар туруоруу уо.д.а. соруктар киирбиттэрэ.

Максим Кирович Аммосов бөдөҥ судаарыстыбаннай диэйэтэл, уһулуччу ырытар-ырыҥалыыр толкуйдаах киһи быһыытынан барытыгар тиһиктээх үлэни ыыппыта: өрөспүүбүлүкэҕэ оҥорон таһаарар үлэни кыраай култууратын сайыннарыыны кытта дьүөрэлээбитэ. Маныаха кини экэниэмикэ, социальнай эйгэ, олоҕу уларыта тутуу, норуот сайдыытыгар култуура дьайар суолтатын өйдүүрэ. Кини судаарыстыбаннай, уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй диэйэтэл быһыытынан уратыта итиннэ сытар.

Аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэ аатын ылан баран Саха сирэ уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй уонна социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыта бүтүн историческай эпоханы туораабыта. Социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыы киэҥ далааһыннаахтык ыытыллыбыта, саха омук ахсаана биллэрдик элбээбитэ, саха култуурата саҥа тыыны ылбыта уонна атаҕар турбута, ол барыта, биллэн турар, өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи Саха сиригэр холоотоххо, уопсастыба сайдарыгар улахан хардыыны оҥорбута.

Аптаныамыйа биһиэхэ тус судаарыстыбаннас институтун тэрийэрбитигэр уонна бөҕөргөтөрбүтүгэр, хаһаайыстыба уонна олох-дьаһах хаалынньаҥ көрүҥүттэн промышленнай уонна агропромышленнай оҥорон таһаарыыга көһөрбүтүгэр, үөрэҕи уонна науканы, култуураны уонна искусствоны Россия уонна аан дойду үрдүнэн биир бастыҥнар кэккэлэригэр тиийэ сайыннарарбытыгар кыаҕы биэрбитэ саарбаҕа суох.

1928 с. М.К. Аммосов Саха сиригэр конфедералистар өрө турбуттарын төрүөтүнэн партия КК ыҥырыллар, онно кинини салайыыга оҥорбут алҕаһыгар итиэннэ националистар өрө турууларын суох оҥоруу ньымата уонна метода партия тэрилтэтэ тутуһар санаатын кытта сөп түбэспэт буолуутугар буруйдууллар. Партия КК эппиэттээх инструкторынан ананар уонна ити солоҕо 1930 сыл түмүктэниэр диэри үлэлиир. 1930 сыл күһүнүгэр М.К. Аммосов Кыһыл профессура институтугар үөрэнэ киирэр уонна 1932 сыл олунньу ыйыгар диэри үөрэнэр, икки кууруһу бүтэрэр.

1932 сыл олунньу ыйыгар Арҕааҥҥы Казахстан партиятын обкомун бастакы сэкирэтээринэн ананар. Ити Казахскай ССР бары уобаластарыгар ыарахан кэмнэр этэ. Олус түргэнник ыытыллыбыт коллективизация уонна туораахтаах култуураны сокуоннайа суох хомуур түмүгэр өрөспүүбүлүкэ үгүс уобаластарыгар аас-туор кэмнэр бүрүүкээбиттэрэ. Максим Кирович тус сыаллаах уонна кытаанах үлэни ыыппытын, тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл боппуруостарын сөптөөхтүк туруорбутун түмүгэр үгүс кыһалҕа үмүрүйбүтэ, бастатан туран, сыыһа туттууттан тахсыбыт аччыктааһынтан дойдуларыттан куоппут үгүс дьон төрөөбүт сирдэригэр төннүбүттэрэ. 1933 сыллаахха кини салайбыт уобалаһа Казахстан уобаластарын икки ардыларыгар социалистическай күрэхтэһиигэ 1 миэстэни ылбыта.

1934 сыл кулун тутар ыйыгар М.К. Аммосов Карагандатааҕы партия обкомун бастакы сэкирэтээринэн ананар. Манна кини эмиэ салайааччы быһыытынан чаҕылхай талаанын арыйар: үс сылынан Караганда СССР үрдүнэн үс бастыҥ чох базатыгар киирэр. 1936 сыл от ыйыгар Караганда уобалаһын икки уобаласка араарыы кэнниттэн М.К. Аммосов Хотугу Казахстан уобалаһын салайар.

Ол кэннэ 1937 сыл кулун тутар 18 күнүгэр ВКП (б) КК ыйыытынан М.К. Аммосов Киргизия обкомун VIII пленума ыытылла турар Киргизия киин куоратыгар Фрунзеҕа тиийэр. 1937 сыл кулун тутар 22 күнүгэр обком бастакы сэкирэтээринэн, ол кэннэ Кыргызстан КП КК бастакы сэкирэтээринэн талыллар. Кыргызстан КП КК бастакы сэкирэтээрин солотугар 1937 сыл сэтинньи 7 күнүгэр диэри үлэлиир. Кини ити солоҕо 7 ыйтан ордук эрэ кэм үлэлээтэр да, кыргыз судаарыстыбаннаһа тэриллэригэр уонна атаҕар турарыгар, союзнай өрөспүүбүлүкэ быһыытынан Кыргызстан норуотугар уонна өрөспүүбүлүкэ партиятын тутулугар биллэр суолу-ииһи хаалларбыта. М.К. Аммосов Кыргызстан өрөспүүбүлүкэтин аптаныамыйалаах өрөспүүбүлүкэттэн союзнай өрөспүүбүлүкэҕэ көһөөтүн кытта салайбыта. Ол аата – ССР Сойууһун састаабыгар толору бырааптаах субъект быһыытынан киирбит тутулуга суох национальнай судаарыстыбаны тэрийии сокуонунан бигэргэммит чахчытын олоххо киллэрии кини санныгар сүктэриллибитэ.

Союзнай өрөспүүбүлүкэ бастакы сэкирэтээрин быһыытынан М.К. Аммосов Кыргызстан саҥа Конституциятын ылыныы уонна өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай-быраап балаһыанньатын уларытыы усулуобуйатыгар кэккэ тыын суолталаах боппуруостары быһаарара ирдэнэр этэ. Былаас үрдүкү уорганнарыгар уларыйыы киирбитэ, саҥа быыбардыыр тиһик олоххо киирбитэ, итини барытын олоххо туһаныы ирдэнэрэ. Ити кэмтэн ыла кыргызтар судаарыстыбаннастарын саҥа түһүмэҕэ саҕаламмыта, судаарыстыбаннай тутулга төрдүттэн саҥа усулуобуйалар уонна соруктар турбуттара.

Кыргызстаҥҥа бэлиэтииллэрин курдук, национальнай тутулуга суох буолууну уонна судаарыстыбаннаһы ситиһэр очурдаах суолга ити кыргыз норуотун уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй олоҕор үрдүк ситиһии этэ. Ити барыта М.К. Аммосов салайан олорор кэмигэр буолбута.

Максим Кирович Аммосов үс түүр омук: саха, казах уонна киргиз омуктарын судаарыстыбаннастарын тэрийиигэ уонна сайыннарыыга тугунан да кэмнэммэт сүдү кылааты киллэрбит киһинэн буолар. Бүгүн Саха сирин, Казахстан уонна Кыргызстан судаарыстыбаннай тутулугар кини уһулуччу суолтатын үс өрөспүүбүлүкэ барыта билинэр. Максим Аммосов – саха норуотун чулуу уола, дойду саамай уларыйар, бүтүн эпоха оҥоһуллар, «улахан террор» диэн ааттанар ыас хараҥа кэмҥэ суолдьут сулус буолан, кылгас кэмҥэ чаҕылыччы тыган баран, олус түргэнник уостубут ыар дьылҕалаах киһи.

Председатель Государственного Собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия) А.И. Еремеев