Аар Айыы итэҕэлэ олох төрдүнэн үлэни ааҕар — II

Салгыыта

Норуоту үлэтэ суох хаалларыы кини кэскилин быһыы буолар. Үлэтэ суох норуот, араас куһаҕан дьаллыктарга ылларар уонна сотору эстэр суолга киирэн мэлийэр.  

1990-с сылларга эмискэ совхозтары эһэн, сүөһүнү үллэрэн, норуот хаһаайыстыбатыгар, уопсайынан, бүттүүн норуокка, улахан охсуу оҥоһулунна. Урут хаһаайыстыбаҕа уопсай үлэлии үөрэммит норуот эмискэ кэтэх хаһаайыстыбаҕа көһүүтэ, техника, уматык тиийбэт буолуута элбэх киһини үлэтэ суох хаалларда. 1990 сылтан саҕалаан, тыа сирдэригэр кулууптар уруккулуу үлэлээбэт буоллулар. Бу кэрчик кэм саха норуотугар үлэ-хамнас, илии үлэтин боппуруостарыгар улахан охсууну оҥордо. Үлэттэн тэйии тыа сирин олохтоохторун куорат сирдэргэ киирэллэригэр күһэйдэ. Элбэх алаастар, үтүө сирдэр таах хааллылар. Тимир тиһилик ыллык кэлэн, элбэх дьон тоҕо анньан, тоҕуоруһан, дьэ, кырдьык, бастыҥ сирдэрбитигэр көҥүл олохсуйар кэмнэрэ улам чугаһаан иһэр. Итини А.Е.Кулаковскай сэрэппитэ дии. Кулаковскай дии-дии куолулуубут даҕаны, кини өтө көрүүлэрин, бөлөһүөктээһиннэрин толорорго туох да үлэ барбата. Адьас бэлэмэ суох олорон, сотору буолуохтаах элбэх киһи саамылаһыытын көрсөр буоллубут. Норуот түмүллүбэтэ. Саха норуотугар туһалаах туох да үлэ, өйдөтүү оҥоһуллубата. Улуу өтө көрөөччү, биллэн турар, этиилэрбин, өйдөтүүлэрбин өйдүөхтэрэ уонна инники дьалхааннаах саамылаһыыга, сааһыланыыга бэлэмнэниэхтэрэ диэн улаханнык эрэнэн, ыҥыран туран суруйбута эбээт!

    Хата, кэнники кэмҥэ, атын омуктары үтүктүү ухханыгар күүскэ киирдибит. Аан дойдуну кэрийэ айаннааһын туспа муода буолла. Муода буоларын ааһан, итинэн үлүһүйүү киирдэ. Киирдэ олус күүскэ, өйү сүтэрэрдии, оннуга суох олох сатаммат дэтэрдии, эти-хааны эймэнитэрдии, сүрэҕи-быары сүүдүтэрдии. Киһи өйүн-санаатын сүүйэр, толкуйдаппат оҥорор албас — түргэтэтии, күн аайы дьону ииртэ, көстөр, саҥарар дьааһыктарынан көтөн-ойон кэллэ, өйү сүтэрдэ, сүрэҕи өрүкүнэттэ, күтүмэхтик толкуйдатан, сүүрэ сылдьан үлэлэтэн күдээринэ күүрээн киһитэ оҥордо.

   “Кытайга сырыттахпына, кырдьыбат буолабын, Тибеккэ тиийдэхпинэ, тилэри өйдөнөбүн, дьоппуоннарга тиийдэхпинэ, дьолу булабын, Эмиэрикэҕэ элэҥнээтэхпинэ, элбэх харчыланабын, Аангылыйаҕа аттаннахпына, аатым-суолум үрдүүр, боронсуустарга күргүөмнээн ыалдьыттаатахпына, бүтүн аар-саарга аатырабын, Ньармаанньаҕа тохтоон наҕараада ылабын. Акыйааннар арыыларыгар аахтара сырыттым, сынньанным, арааһы аһаатым, муоралар кытылларын буобуралыы кэрийдим, улуутук сайынным, умсулҕаннаахтык олордум, улаханнык эмтэнним, уйулҕабын көннөрдүм, уратытык байдым, улуулардыын уруурҕастым, бэртэрдиин билистим, сүүнэлэрдиин сүүрдүм, бастыҥнардыын барҕалаатым, үтүөлэрдиин үмүөрүстүм, кэрэлэрдиин кэккэлэстим, албастаахтардыын алтыстым, сатабыллаахтардыын саатаатым, иэйиилээхтэрдиин эҥэрдэстим, чулуу дыбарыастарга хаамтым, улуу уораҕайдарга умсугуйдум, күндү иһиккэ аһаатым, көбүөрдээх хоско хаамтым, күлүмүрдэс бассейҥҥа сөтүөлээтим, ахсынньы аам-даамыгар, тохсунньу торулуур тымныытыгар ырай дойдутун ыраас күөх хонуутугар хаамтым, роза, хризантема букеттарын туттум. Олорбучча олоруохха, олоҕу оройуттан тутуохха, аһаа да аһыахха, оонньоо да оонньуохха, уксуулаах, сүүйүүлээх улахан оонньууларга обургутук ууран оонньоон дуоһуйуохха, харчы халыҥ, үп үгүс, валюта бачыгырас буолла ини, доҕоттоор! Кулаковскай суруксут ойуулаабыт бурсууйа муҥнаах, эчи, хараҥатын, өйө тутаҕын! Халыҥ хаһаны хабыалыы-хабыалыы, хабарҕатыгар диэри арыгы иһэртэн өйө ырааппат. Аныгы далбар, араас омук күндү аһа, сокууската, арыгыта, массааһа, эҥин дьикти эриэккэс эгэлгэтэ ол муҥнаах өйүгэр ончу да суох.

   Эчи, ычата кыараҕаһын, өйө-санаата тутаҕын! Бассейн, дыбарыас, сылаас муора биэрэгэр күөх долгун кыһыннары биллиргии охсулларын, эриэккэс пальма, кипарис күөх кэрэ күлүктэрин, көччүйэр аныгы ньымалар үгүстэрин ол муҥнаах хантан билээхтиэй?! Хайдах ону билэн-көрөн оройдуой?! Түһээн да баттаппата ини?!

   Чэ, туох да диэҥ, аныгы олох барахсан үчүгэйин, минньигэһин, астыгын эриэхсит! Киһи биирдэ төрүүр. Биир олоххо көрүлээн, үчүгэйдик олорон хаалыахха буоллаҕа дии! Эдэр саас да экчи кылгас. Эт-сиин эдэригэр, элбэх эҥини-дьиктини билэн хаалыахха буоллаҕа эбээт. Ол этэр ырайдарыгар, аадтарыгар оннук далбар суоҕа чахчы. Эдэр-сэнэх саас элэҥнээн ааһыыта, күһүҥҥү субан туруйа маардарга кыланыыта, урукку далбар олохпуттан салааһын хаалан ыччаттарбар-оҕолорбор тугу эмит хаалларыам этэ буоллаҕа дии.

   Дьон олоҕо ыарахан, аҕыйах киһи далбарданар. Тоҕо итинник суолу тутустуҥ дэһэҕит дуу?! Тоҕо мин ыарахан олохтоох дьон таһымыгар сылдьыахтаахпыный?! Тоҕо, туох туһугар? Кыах баарына, өйүүр, тирэнэр дуоһунастаах да дьоннордоох, харчынан хааччыйар халыҥ харчылаах хамыһаар атастардаах, аттыбар элэҥниир араас бастыҥ эрэттэрдээх буолан бараммын, хайдах үйэбэр тиксибит улуу дьолтон мүлчү түһүөмүй?! Атын дьоннор тоҕо маннык кэрэҕэ, далбарга сылдьалларый? Мин кинилэртэн тугум итэҕэһий?

   Өссө тугу толкуйдуохха, тугу тобулуохха? Өссө туох саҥа баарый? Уруккуттан улахан омуктар биирдэ олорор аакка үчүгэйдик көрүлээн ааһар эбиттэр. Олохторун оннук тэриммиттэр. Киэҥ сирдэринэн сылдьан, кэпсэнэн-ипсэнэн, алмааспытын аатырдан, көмүспүтүн күлүмүрдэтэн, сирбит баайынан, булпутунан киэн туттан, саханы аатырдыаҕыҥ, Саха сиригэр үгүс баай дьон болҕомтотун тардыаҕыҥ. Киэҥник биллии, кэпсэтии кэмэ суох үрдэтэрин кэрэһилээн билбэт дьону кытта кэпсэтэн да диэн.

   Аам-дьаамы аһан, аартыгы арыйан, атын дойду араас адьынаттарыгар алаһа дьиэҕин, Сахаҥ сирин истэри-тастары тоҕо кэпсээн биллэрэн, иҥсэ-хоҥсо имэҥин, улахан дойдулар одьунаас бэйэлээхтэрин харахтарын уотун төрөөбүт дойдугар туһаайтаран, хататан, тылга-өскө киллэрэн, дойдугар аҕалтаан барытын үрдүттэн тоҕо кэстэрэн көрдөрөн, биллэрэн, аныгы араас албаһынан уһултаран, бултатан-көрүлэтэн иэдээни оҥорон эрэҕин диигин дуу, аҕаккам эрэйдээх? Ээ, дьэ, хаалбыт өйдөөх киһигин. Ол, мин эрэ, оннук үһүбүн дуо? Үөһэттэн саҕалаан үлүгэрдээх итинник хамсааһын буолбутун хантан ылан билиэҥий? Баалаабаппын даҕаны.

   Орто Туруу Бараан Дойдуга олох уларыйан бу миэнэ, мин сирим, мин алааһым диириҥ тохтоон, аан дойду улахан омуктарыттан тутулуктаах, кинилэр салалталаах кииннэрэ тэриллэн, бөлөхтөһөн бииргэ олоруу буолан эрэрин, эн былыргы киһи, хантан билээхтиэҥий, тугу булан тобулан толкуйдуоҥуй?

   Ээ, ол иһин, сэрэйбит сэрэх, итинник этиэхтээх этиҥ. Ол бөлөхтөһөн, бөчөхтөһөн бииргэ олорорго кыра ахсааннаах омук эрэйдээх суураллара, бүтэрэ, култуурата сүтэрэ түргэн диэхтиигин дуу? Оо, аҕаккам эрэйдээх! Оттон, буолуохтаах буолар ини. Ол биһиги сууралларбыт олох сокуона ини. Инньэ диэн уруккубутун кууһан, олохтон хаалан алаастарынан тарҕаһабыт дуо, оччоҕо? Аныгы сайдыыттан, улуу омуктар улахан болҕомтолоруттан куотан, били “ыт баһа кыһыл көмүс кытахтан төкүнүйбүтүгэр дылы”, хаалбыкка хаалабыт, уруккуга төннөбүт дуо? Сир баайыттан, аан дойду далбарыттан матабыт дуо, оччоҕо?

   Һэ, кэм буолуо! Дойдугун, норуоккун эстэр суолга укпуккун, тиэрэ суолга киллэрбиккин, аҕыйах хонуктаах дьылҕалаабыккын диигин дуу? Аны, ыар буруйу сүктэрэн бардыҥ дуу? Ол мин аҥардастыы ону оҥорбут үһүбүн дуо? Олох очурун-чочурун көннөрөр, барыны-барытын барҕалыыр кыаллыбат ини. Былыргылыы этэҕин, хаалары туойаҕын, улахаттардыын олук уурсар, бэртэрдиин билсэр ордук ини? Аныгылыы олорбуттан, билиҥҥилии толкуйдаабыттан, олох үтүөтүн билбиттэн бүтэн, сүтэн, суураллан истэхпитинэ, сатаммат ини. Хата, дьүһүн кубулуйан, өрө көтөн, сайдан үчүгэй буолан иһиэхпит буоллаҕа дии!

   Оо! Буолар да эбит! Ол, дойдугун үрдэ суох дьиэ, аһаҕас хаһаа оҥорон, сирин баайын, быйаҥын ыһан баран, туоххунан бар-дьоҥҥун чэчирэтэн, сайыннараҕын диигин дуу, аҕаа?! Хаалыы, доҕоор, дьэ! Эһиги сиргитин саба хаппахтаан, дойдугутун күрүөлээн, ойуурга саһан, тас өттүгүтүн көрүммэккэ олорор ньидьири-бараан олоххут саха норуотун быыһыа үһү дуо?! Өссө ордук тоҕо кэһэр инилэр! Куобах курдук ойуурга бүкпүттэн үтүө олох кэлиэн кыайан оройдоппотум.

   Хайа, аҕаа, тоҕо наһаа кыыһырдыҥ?! Далай акаарынан, төннүбүт төрүөҕүнэн ааттаатыҥ?! Эчи, сүрүн! Буолар да эбит! “Сиргэ хойут үлэттэн тэйбэтэх, аан дойдуну арҕарбатах, бэйэтэ сайда олорбут, улахан омуктар ухханнарыгар киирбэтэх, туспа омуктарга тууһугурбатах, атын омукка аралдьыйбатах, баайын-дуолун ыспатах, хоноһо аайы ходьороҥнооботох, ыалдьыт аайы эккэлээбэтэх, чөл хаалбыт, арааска сүүрбэтэх, тумул аайы сүүлбэтэх, сирдиин-уоттуун чэгиэн, дьоннуун-сэргэлиин сэргэх, ис күүһүн-санаатын бэйэтигэр иҥэриммит үтүө омук хаалыаҕа” диэн өбүгэлэр эппиттэрэ кэлиэҕэ диэтиҥ дуу?! Туох үлүгэрэй?!

   Ол, ким биэрбит харчытыгар дьэлликтиигин диигин. Үлэ, олох төрдө, киһи үлэлээн булбута эрэ киһиэхэ туһалыырын этэҕин. Элбэхтик истибит тылларым. Баҕар, буолуо. Уһуннук олорбут киһи билэн эрдэҕиҥ. Оттон, ол эрээри, эһиги эдэргитигэр үлэ дии-дии умса-төннө түспүккүт. Билигин онтукаҕытыттан тугу туһанан олороҕут? Ветеран ааттааххын, үс тыһыынча биэнсийэни ылаҕын. Ол харчы үһү дуо?! 100 доллар. Эмиэрикэҕэ орто хамнас, биэнсийэ 25-30 тыһыынча доллар. Дьэ, ол үлэлээн тугу туһанныҥ? Куһаҕан былаас кэлэн, сэбиэскэй сууллан итинник буолла даа? Аны сэбиэскэйиҥ эргиллибэт ини. Саҥа үйэҕэ саҥалыы толкуйдаан олоруохха, инники хаамсыахха, байыахха-тайыахха буоллаҕа дии. Ол үлэлээбэккэ эрэ тугунан байаҕын даа? Сатыыр саһыл саҕаланар, үтүөлэрдиин үмүөрүһүү үүс саҕынньахтыыр, үс саҕынньаҕы биирдэ аҕалар. Күндү дьоннуун күлэ-үөрэ сылдьыы көмүс, алмаас киэргэллиир. Эн үлэҥ, өссө хара үлэҥ, киһини кулут оҥорор, эрдэ кырытыннарар, эдэр, эмньик сааһы экчи биллэрбэккэ аһарар. Ээйис! Эдэр сааспын, хаарыан кэрэ дьүһүммүн, дьэлтэйэр дьэппин, дьон “сээн” диир кэмин, уолан дьон харахтара иҥнэр түгэнин ама хайаан мүччү тутуомуй?! Билиҥҥи кэм оннук буолбаат?! Төһө да үлэлээ, түрбүй, кырыйдыҥ, мөлтөөтүҥ да таһырдьа быраҕыахтара. Дьиэҕин-уоккун көрбөккө, бэйэҕин далбардаммакка, үбү-аһы булуммакка эрэ, үлэ да үлэ! Бу туох аатай?! Туох батталай?

   Суобас, быһыы-майгы, дьон сүөргүлүө даа?! Суобас, быһыы-майгы бааллар үһү диэн үлэлээн түрбүйэн, үтүө кэммин онно бүтэрэн, кырдьар сааспар алдьаммыт хорууданы тутан олорууну өйдөөх быһыы диэбэппин. Баай-дуол, үп-харчы, үчүгэй олох тугунан да ситиһиллибитин иһин, син биир бэйэтэ суобас, үтүө быһыы-майгы буолбатах үһү дуо? Кырдьар сааска эстэн олорууга туох үтүө суобаһа, быһыыта-майгыта баарын көрөҕүн, аҕаа? Дьон сүөргүлээбэт, аныгы дьон бары мин курдук толкуйдууллар, олороллор.

   Ол аата, үйэ бүтүүтэ, үтүө бараныыта, түктэри быһыы өрөгөйдөөһүнэ кэлбит диигин дуу? Үйэ бүппэт, үтүө бараммат ини. Биһиги байа-тайа сатыырбыт бэйэтэ үтүө быһыы буолбатах үһү дуо?! Үгүс киһи итиннэ кытыннаҕына Саха сирэ байан, сахам дьоно чэлгийэн туругурбаттар үһү дуо?! Биһиги үтүөнү, баайы-дуолу аҕалааччылар буолбатах үһүбүт дуо?!

Ол, эһиги илэчиискэлээн, түөкүннээн булбуккут байыы үһү дуо, “тыалынан киирбит холоругунан тахсар баҕайыта” диигин дуу?! Дьэ, оччоҕо, биирдии токур ынахтанан, ырыган аттанан, үрүгэн ыттанан, сутаакы олохтонон, ыраах алаастарга бүгэбит дуо? Оннук үгүс үйэлэргэ олорон олохтон хаалабыт, оҕолорбутун үүнүүттэн-сайдыыттан матарабыт дуо?

   Эн ити бүгүҥҥү сэлээр тойугуҥ, өйө-төйө суох куолуҥ, олоҕу, былыргы өбүгэлэр сүдү кэриэстэрин ыһар быһыыҥ-майгыҥ, Ийэ сиргин, Аан Дойдугун, Айбыт Таҥараларгын — Аар Айыыларгын утары барыыҥ — барыта ыар аньыы, кэлиҥҥигэ сэт-сэлээн диигин дуу, аҕаа? Хайа, аҕаа, бу хаһааҥҥыттан аньыыны-хараны ааҕар буоллуҥ? Атын да итэҕэллээхтэр: “Кэбис, аньыы-хара буолуо”, — дии-дии, үптэн-харчыттан, баайтан-дуолтан, араас далбартан аккаастанан олороллорун көрө иликпин. Ол биһиги, сахалар эрэ, итинник кытаанах итэҕэллээхпит дуу? Дьэ, бэйэм чааһым билбэтим, ханна эрэ баар дуу, суох дуу, ким да харахтаан көрбөтөх таҥаратын итэҕэйэн, онтон куттанан олох араас үтүөтүттэн, минньигэһиттэн, кэрэтиттэн, баайтан-дуолтан аккаастанан быстар дьадаҥытык олорууну, өйдөөх, сиэрдээх быһыынан аахпаппын.

   Күннээҕи күдэрик туманнар, ааһар былыт албыннара, көтөр былыт көлдьүннэрэ, эһиги тугу өйдүөххүтүй, иэдээни иэнигитэн, аам-даамы аргыардатан аҕалан эрэҕит диигин дуу? Эчи, үөҕүллэрбит да үксүн! Чэ, ханныгын да иһин, биһиги үйэбитигэр барыта тиийэр ини?! Ити этэр иэдээниҥ, аам-даамыҥ арыый хойут кэлиэхтэрэ дии саныыбын, баҕар, төрүт да кэлиэхтэрэ суоҕа. Ол, эһиги, үрэх баһыгар кыстык угун саҕа балаҕаннанан, биир-икки ынахтанан сыккыраан олороҥҥут, үлэҕэ умса-төннө түһэҥҥит биһиэхэ туох нэһилиэстибэни, баайы-дуолу хааллардыгыт?! Биһиги эмиэ оннук олоруохтаах үһүбүт дуо?! Оннук төрөппүттэрдээх буолан, кураанах хаалан баран, тоҕо үтүөҕэ, үчүгэйгэ, баайга тардыспат буолуохпутуй? Сэттэ үйэҕэ сутаан, аҕыс үйэҕэ аччыктаан, хара үлэҕэ хам баттатан олоруохтаах үһүбүт дуо? Суох ини! Хата, бэйэм чааһым, оҕолорум ахсын бастыҥ квартира, ууруу валюта, үптээх-астаах, дуоһунастаах дьоннортон ылан хаалларыам. Ол туох куһаҕаннааҕый?!

   Үгүһү мээрилээмэ, хаалары саҥарыма, “албынынан көстүбүт Аллараа Дойдуттан тардыылаах” диэн мээнэҕэ эппэттэр, оҕолоргун албын, халбаҥ суолга киллэрбиккин диигин дуу? Элбэх киһи билиҥҥи үйэҕэ туттар албаһыттан, ньыматыттан мин тоҕо туоруохтаахпыный?! Мас кэрдэн, от охсон оҕолорбун оннук хааччыйар кыаҕым суох. Тоҕо мин, ол билиҥҥи олох хаамыытыттан хаалыахтаахпыный, кэм-кэрдии ирдэбилиттэн туора туруохтаахпыный?!

   “Тимир тиһилик ыллык Саха сиригэр кэллэҕинэ, от-мас ахсынан араас омук мустуоҕа, сутааһын кэлиэҕэ, улуу Элиэнэ эбэни элэмэс аттаах дьон кэстэрэн туоруур буолуохтара”, — диэн улуу өбүгэлэр эппиттэрэ кэлиэҕэ, ити бүгүҥҥү далбаргыт, күүлэйгит быстах кэм былаҕайа, ааһар кэм албаһа, киһи-аймах бэйэтэ үйэ бүтүүтүн аҕалан эрэр диигин дуу, аҕаа?! Оттон ону, кэлэн иһэри, буолуохтааҕы биһиги туохпутунан саба тутан тохтотуохпутуй?! Аҕыйах ахсааннаах омук алдьархайа, кыра омук буолуу кыһарҕана кыһарыйа турдаҕа эбээт! Олох сокуона, оҥоһуута, ыйааҕа ини, хайыаҥый?! Дьэ, билбэтим. Бүгүҥҥү күн үчүгэйин, туһалааҕын, мүөттээҕин туһанан хаалар ордук ини?!

   “Үйэ бүтүүтүгэр дьахтар аймах мээнэ, көҥүл баран, үгэһи үлтүрүтэн, уруккуну уларытан улуу аам-даамы таһаарыаҕа”, — диэн былыргы муударастар эппиттэрэ кэлэн эрдэҕэ, көҕөн көтөн, көппөх оргуйан, ат сүүрэн, ыт кытта түсүһэн, дьэбэрэбит оргуйан, күдэрикпит күөрэйэн эрдэҕэ диэн, ити тугу бөлөлөһүөктүүргүн, үгэргииргин улаханнык өйдөөбөтөрбүн даҕаны, үтүөбүт бүтэн, куһаҕаммыт күөрэйэн эрдэҕэ диир диэн долоҕойдооммун эттэхпинэ, аныгы олох аргыара кэллэҕэ, саҥа олох саймалҕана үөскээтэҕэ дии.

   Саҥа олох сайдыбат, улуу саҥа үөскээбэт — барыта төннүүгэ киирдэ диэн, эчи, эттэҕиҥ ыараханын. Урут да эргэ уонна саҥа алтыстылар, охсустулар ини. Онтон Орто Дойду сууллубута көстүбэт. Онон, бу да сырыыга тулуйар ини!

   Урут оннук алдьатыылаах алтыһыы, охсуһуу суоҕа диигин да… Чэ, билбэтим. Билигин эрэ иэдээн үөскээн эрэр үһүө?!

   Техника, массыына, араас албас, сүһүрдүү күүһэ саҥа көстүү, итини барытын киһи айбыта, ол илэ абааһы буолан Орто Дойдуну куорҕаллыыр кутталланна диэн, аҕаа, эн этиигин син өйдүүбүн эрээри, ону биһиги хайыахпытый?! Техниканы үлтү сынньан, таас үйэҕэ төннөр табыллыбат ини. Ити, мааҕыын дьахталлары буруйдаан эппитиҥ даҕаны, эр да дьон солуулааҕы оҥорбуттара көстүбэт дии.

   Дьахтар аймах омук сирэйэ, омугу кэскиллээччи, эр дьону иитээччи диэн былыргы муударастар киниэхэ улахан ирдэбили туруордахтара дии, кинини намтатан буолбатах диэн быһаардыҥ. Өссө биир олуурдаах этиини оҥордуҥ. Үлэнэн ас-үөл, таҥас оҥоһуллубат буоллаҕына, дьэ, ол хантан булан аһыыр-таҥнар санаалааххыт диэтиҥ. Оттон соҕуруу дойдулар аһатар, таҥыннарар инилэр. Атыытыгар сирбит баайын хостоон ылыахтара буоллаҕа дии.

   Сыыһаны эттиҥ, куһаҕаны туойдуҥ, кэскилэ суоҕу эттиҥ диигин да, ол биһиги бэйэбитин ииттинэн олорор кыахпыт суох ини!

   Тоҕо суох буолуой?! Барыта сыыһа дьаһаныы, алҕас толкуй алдьатта, ол сиргит баайын хостооһунун сэргэ сүөһүгүт, уугут, ойуургут уонна кинилэр бултара бүппэт үһүлэр дуо?! Саха олоҕун төрдө-сиэрэ, дьиҥ ис тыына ол буолбатах дуо, диигин. Оттон оннук ини! Ону биһиги буойан-хаайан тохтотор кыахтаах үһүбүт дуо? Ити хамсааһын бэрт өрдөөҕүттэн саҕаламмыта, эһиги даҕаны, оттон, тугу көрө сылдьыбыккытый?!

Биһиги кэммитигэр барыта сэбиэскэй норуот баайа этэ. Билиҥҥи курдук “баайа биһиэнэ, кумаҕа эһиэнэ” дэһии суоҕа диэн эмиэ эппиэтиҥ бэлэм дии. Ол баайтан ханнык эрэ албаһынан, саатар кыратык, туһанан хааларбыт туох сыыһалааҕый? Суох ини?!”

   Арааһа, эргэ, саҥа үйэлэр мөккүөрдэрин дуораанын иһиттим дуу?! Көлүөнэлэр санааларын Чараас Эйгэ тутан сыымайдаан, быһаарар таһымҥа таһаарбытын биллим дуу?!

   Чэ, ханныгын да иһин, уустук мүккүөр ибир долгуннарын туттум быһыылаах. Ону сэргэ, Үөһээ Аар Айыылар көмүөллээх, ньиргиэрдээх саҥаларын дьайыытын истэн, билэн олохпут сүрүн төрдө үлэ буоларын эһиэхэ өссө төгүл этэбин.

Домм! Домм! Домм!

Аар Айыы итэҕэлэ олох төрдүнэн үлэни ааҕар

В.А. Кондаков. “Аар Айыы Итэҕэлэ”. 3 чаас. Дьокуускай 2005, 172-181 с.

СӨ ААР АЙЫЫ ИТЭҔЭЛИН тэрилтэтэ.