Аан дойдуга, Ийэ Айылҕаҕа, киһиэхэ Айыылыы сыһыан — III

Салгыыта

Эн, сир оҕото! Бүппэт Улуу Куйаар биир кыракый бытархайа буолаҕын. Эн Орто Туруу Бараан дойдуга олох олороору, киһи буолаары, Ийэ Сиргин ис сүрэххиттэн таптаары, Аан дойдугун – Бүппэт Куйаары, киэҥник ырыҥалаан толкуйдаары, туох эрэ анал сорудахтанан кэлбитиҥ. Ол сорудаххын толорорго дьүккүөрдээхтик үлэлээ. Баҕар, эн улууну, умнуллубаты, уһун үйэлэргэ хаалары айыаҥ-тутуоҥ, арыйыаҥ. Сир киһитэ төһө да муҥур үйэлээҕин, быстах ыйаахтааҕын иһин кэннигэр хаалар кэс тыла кэккэлээн, үүнэн кэлэр кэмнэр кэрэһиттэрэ, улуу суолдьут сулустара буолуон сөп. Олоҕуҥ устатыгар таптаа уонна харыһый Аан дойдугун, Ийэ Айылҕаҕын. Бу таптал сир оҕотун анала, толоруохтаах ытык эбээһинэһэ буолар. Аан дойдуну бу таптал тутан турарын умнума. Таптаа! Үрдүк Мэндэл Халлааҥҥын, Үрүҥ Сыдьаай Күҥҥүн, Халлаан күөх урсунун, куба куорсунунуу былыттары, сарсыардааҥҥы саһарҕаны, киэһээҥҥи кыыспыт күн сардаҥатын, Үөһэттэн кэлэр Аан дойду дорҕооннорун, киэһэ мичилийэр-дьиримниир сулустары.

Таптаа! Ийэ Сириҥ киэҥ ньуурун, дириҥ далай ууларын, лиҥкинэс ойуурдарын, нарын-намчы хатыҥнарын, имигэс иирэ талахтарын, кэрэ сибэккилэр дыргыл сыттарын, сайын от-мас үүнэр тыаһын, хас биирдии кыылы-сүөлү, булду-алды, дьэрэкээн лыахтары, чыычаахтар, көтөрдөр сааскы ырыаларын, тойон ыҥырыа лүҥкүнэччи көтөрүн, ибир салгыны сиккиэр тыал имэрийэрин, күөллэргэ балык ыырын, кус суунарын. Итини барытын Үрүҥ Аар Тойон, Аар Айыылар эйиэхэ анаан айбыттар. Эн кинилэри таптаа, харыстаа, көмүскээ! Оччоҕо кинилэр эмиэ эйиэхэ оннук сыһыаннаһыахтара.

Орто дойду саамай үрдүк сайдыылаах барамайа киһи буолар. Өскөтүн Аар Айыы итэҕэлин быһыытынан, Айыы киһитэ Аан дойдуну, Орто дойдуну, хас биирдии маһы-оту, кыылы-сүөлү, бэл диэтэр, үчүгэй көрүҥнээх үөнү-көйүүрү (холобур, лыаҕы, тойон ыҥырыаны) таптыахтаах буоллаҕына, кини саамай үрдүктүк киһини таптыахтаах. Аар Айыы итэҕэлигэр итэҕэйээччи – Айыы киһитэ, сөптөөх иитиини барбыт киһини омугуттан, итэҕэлиттэн тутулуга суох таптыахтаах. Айыы киһитэ диэн альтруист, дьиҥнээх толерантнай киһи. Кини: «Эһиги миигин кытта буолбатах буоллаххытына – мин өстөөхтөрүм буолаҕыт», – диэбэт.

Өскөтүн, үгүс Улахан итэҕэллэр атын таҥаралаах, атын итэҕэллээх дьону, омуктары абааһы көрөр буоллахтарына, Аар Айыы итэҕэлэ Орто дойду киһитин кими даҕаны абааһы көрбөт, туораппат. Өскөтүн, сир киһитэ киһилии, айыылыы быһыылаах-майгылаах, үтүө санаалаах буоллаҕына, кини ханнык таҥараны итэҕэйэриттэн, ханнык омугуттан тутулуга суох Аар Айыы итэҕэлин киһитэ, кинини сөбүлүөҕүн, киниэхэ төһө кыайарынан көмөлөһүөҕүн ирдиир. Ол иһин, Аар Айыы итэҕэлин киһитэ атын, ханнык баҕарар киһини үөрэ-көтө көрсөр, кэпсэтэр, тугу кыайарынан күндүлүүр, маанылыыр. Өскөтүн, көрсүбүт киһитэ оннук үтүөнэн, үчүгэйинэн эппиэттиир буоллаҕына, кинилэр үйэлээх саастарыгар доҕордуу дьон буолаллар. Манна, ол киһи ханнык итэҕэллээҕэ, омуга оруолу оонньообот. Эн атын итэҕэллээххин, атын омуккун диэн Аар Айыы киһитэ иирсэн, охсуһан, сэриилэһэн, киһини туоратан, атаҕастаан барбат.

Аар Айыы итэҕэлин киһитэ атын дьон абааһылыы, алдьатар, сиир, буортулуур, Ийэ Айылҕаны урусхаллыыр дьайыыларын, абааһылыы сиэри-туому ыытыыларын, өлөрүүнү-өһөрүүнү, араас куһаҕан тылы-өһү утары охсуһар. Ол аата, кини куһаҕаны утары охсуһар. Бу кини итэҕэлин дьиҥнээх ирдэбилэ буолар. Оттон атын киһи баайын-дуолун, сирин-уотун ылар сыаллаах ханнык да дьайыылары оҥорбот, кими да сэриилээбэт.

Онон, Аар Айыы итэҕэлин сүрүн биир ирдэбилэ «Киһилии быһыылаах-майгылаах Орто дойду бастыҥ дьонун таптаа» диэн. Былыр Дыгын маҥнай кэлбит нуучча дьонун маанынан, үтүө сыһыанынан көрсүбүтэ. Кими да өлөрбөтөҕө, мөхпөтөҕө, «тоҕо, хантан кэллигит, кимнээхтэргитий?» диэн доппуруостаабатаҕа. Онтон кэлбит дьон сири-уоту былдьаан, эстэр саа күүһүнэн дьаһаах төлүүгэ күһэйэн барбыттарыгар эрэ утарсыылар тахсыбыттара. Оруобуна Америка индеецтэрин курдук диэххэ сөп.

Аар Айыы итэҕэлин быһыытынан, Үрдүк Мэндэл Халлаан, ойуурдар, уулар, сир баайа, булда барыта Орто дойдуга төрөөбүт киһиэхэ тэҥҥэ үллэһиллэн турар. Үрүҥ Күн эмиэ сир дьонун тэҥҥэ көрөр, ититэр, угуттуур, Аан дойду салгына киһи ахсын тэҥҥэ тиксэр. Халлаан сулустара хас биирдии киһи ахсын тэҥҥэ чаҕылыһаллар. Ким да онно туспа борсоммот, далбардаммат. Аан дойду Орто дойду оҕолорун барытын тэҥҥэ тутар. Дьонтон, сиртэн былдьаан, баай буолууну, дьону баттааһыны, халааһыны, уорууну, бэйэҕэ уопсай баайы тарыныыны, ол аата, дьон бэйэлэрэ толкуйдаан таһаарбыттар уонна оҥорбуттар эбит. Ол күн бүгүнүгэр диэри салҕанан бара турар.

Аар Айыы итэҕэлэ былыргы дьон тэҥҥэ үллэстэн, аһаан-таҥнан олороллорун саҕана маҥнай айыллыбыт буолан, ханнык да баай, баһылыыр дьон бөлөҕүн өрө туппат, кинилэргэ анаан батталлаах итэҕэли айбат. Быйыл үөскээбит булду, үүнээйини Аар Айыы киһитэ Үөһээ Аар Айыылар дьоҥҥо барытыгар анаан ыытыыларын курдук көрөр уонна өрүскэлэспэккэ, былдьаспакка Ийэ Айылҕаттан ылан туһанар, эһиилги биэрии туһугар таҥараҕа үҥэр.

Өскөтүн христианскай итэҕэл «бэйэҥ өстөөхтөргүн таптаа» диэн, тус бэйэҥ өстөөхтөргүн да таптаа диэн үөрэтэр эрээри, хаһан да атын итэҕэллээхтэри таптаа диэбэт. Оттон Аар Айыы итэҕэлэ сир киһитигэр тапталы, ол киһи хайдаҕыттан көрөн таптыыр. Аар Айыы итэҕэлэ, ол аата, «Айыылыы майгылаах Айыы дьонун таптаа» диэн үөрэтэр. Маннык таптал Орто дойдуга айыылыы санаалаах дьиҥ Айыы дьонун түмүөхтээх. Оччоҕо сир үрдүгэр куһаҕан, сидьиҥ, ньэгэй барыта сүтэн, аҕыйаан иһиэхтээх. Маны сэргэ дьоҥҥо куһаҕан майгы-сигили, абааһыттан кэлбит куһаҕан кэмэлдьилэр сүтэн иһиэхтээхтэр. Түмүгэр, Аҕыс Атахтаах Адьарай Бөҕө дьоҥҥо биэрбит куһаҕан өйө-санаата, араас кэмэлдьилэрэ сүтэннэр, айыылыы үтүө быһыы-майгы баһыйан, дьиҥнээх Айыы дьоно элбээн-хаҥаан, Аламай Маҥан Халлаантан Аар Айыылар амарах харахтарынан көрөннөр, айыы дьоно араҥаччылананнар, айыылыы олох Орто Туруу Бараан дойдуга олохсуйуохтаах. Бу олоҕу Аар Айыыларга үҥэн-сүгүрүйэн, Айыы ойууттара «алларааттан аргыар аргыйбатын, үөһээттэн үргүөр үргүйбэтин» диэн куруук алҕаан-силээн, төрүүр оҕону төлкөлөөн, иитэр сүөһүнү үксэтэн, Ийэ Сир илгэ быйаҥын үллэрэн, ыарыыны-сүтүүнү үүрэн, дьаҥы-дьаһаҕы дьалбыйан, түстээн олохтуохтаахтар, Аар Айыылартан анатыылаах Айыы бухатыырдара бу олоҕу «аҕыс өттүттэн араҥаччылаан, тоҕус өттүттэн көмүскээн», толуу томторҕолоох туруук таас хайаларга тоҕуоруһан туруохтаахтар. «Айыы киһитэ аһыныгас, күн киһитэ көмүскэс» диэн Аар Айыылар Үөрэхтэрэ аатыра сайдан силигилиэхтээх.

Аар Айыы итэҕэлин сүрүн ирдэбилэ «Аан дойдугун, төрөөбүт Ийэ Сиргин, Орто дойду дьиҥнээх айыылыы санаалаах, үтүө быһыылаах киһитин, хас биирдии оту-маһы, ууну, түөлбэни, хонууну, дыргыл сыттаах Айыыҥ дойдутун таптаа уонна бу курдук чөл буоларын көмүскээ» диэн буоларын билистибит. Ол аата, бу таптал уонна көмүскээһин Аан дойдуга Аар Айыы күүстэрэ хараҥа, абааһы күүстэригэр хотторбокко турарыгар уонна Аан дойдутааҕы улуу тэҥнээһин сокуонун сөпкө тутарга улуу төһүү күүһүнэн буолаллар. Бу итэҕэл быһыытынан, сэриилэһии, өлөрсүү, киһи киһини, омук омугу абааһы көрсүүтүн сүрүн төрүтүнэн Аар Айыы күүстэригэр утары турар Адьарай Бөҕө баһылыктаах абааһы күүстэрэ буолаллар. Ол аата, бу итэҕэл быһыытынан, ыарыылар эрэ буолбакка, сэрии, өлөрсүү, халааһын, талааһын, уоруу, алдьатыы, араас куһаҕан кэмэлдьилэр бары абааһы төрүттээхтэр. Холобур, хас биирдии ыарыы көрүҥэ абааһы төрүттээх буоларын бу итэҕэл быһаарар. Ол аата, хас биирдии ыарыыны тус-туһунан абааһылар дьоҥҥо ыыталлар диэн. Абааһы саха философиятын быһыытынан, көстүбэт хара эйгэ. Оттон үгүс ыарыыны бактериялар, вирустар тарҕаталлар. Өссө быһааран эттэххэ, бактериялар, вирустар бары абааһы төрүттээхтэр уонна онтон кэлэн дьону ыарытыннараллар диэн олус дириҥ өйдөбүлгэ, бу былыргы философия аҕалар. Дьиҥэ даҕаны, ыарыы бактериялара, вирустара хантан маҥнай кэлэллэрин наука быһаара илик. Тоҕо кинилэр баар буолуохтаахтарый, хантан-туохтан төрүттээх үөскээн, элбээн тарҕаналларый? Саха былыргы философиятын быһыытынан, ыарыы төрүттэрэ улахан абааһылар Аллараа дойдуга, сорохторо өссө халлаан хоту, арҕаа, соҕуруу өттүгэр бааллар диэн быһаараллар. Ыарыы төрүттэрэ – бу улахан демоннар. XVII үйэҕэ Саха сиригэр саҥа аҕалыллыбыт ыарыыларга сахалар эмиэ ыарыы саҥа төрүттэрин ааттаан-суоллаан, эбэн биэрбиттэрэ. Онно үксүн, ити аҕалыллыбыт ыарыыларга ыалдьан, эрэйдэнэн өлбүт дьон ааттара киирбиттэрэ. Кинилэр ааттара былыргы ойууттар тойуктарыгар, араас кэпсээннэргэ ахтылла сылдьаллар. Ити, эрэйдэнэн өлбүт дьон ыарыы төрүттэрэ буолбуттар. Кинилэр улахан үөрдэр, ол иһин, сороҕор Айыылар дииллэр.

Ити курдук, киһи хас биирдии куһаҕан кэмэлдьитэ, сэрии, өлөрсүү, үөхсүү хас биирдиилэрэ эмиэ абааһы – демон төрүттээхтэр. Сэрии, өлөрсүү төрүттэринэн Илбис Кыыһа уонна Оһол Уола буолаллар. Ол иһин, Аар Айыы итэҕэлэ «сэрии тахсыбатын, иэдээн иэнигийбэтин, дэҥ-оһол чугаһаабатын!» диэн алгыырга үөрэтэр. Киһиэхэ куһаҕан кэмэлдьилэр эмиэ анал абааһыттан төрүттэнэн кэлэллэр. Холобур, уоруу, сымыйалааһын, халааһын, дьону үөҕүү, таҥхалааһын, дьону бутуйуу, кигии о.д.а. Абааһы үгүс дьайыыта дьону тардар, көҕүтэр, умсугутар уонна түмүгэр иирдэр. Холобур, арыгылааһын, хаартылааһын, таҥхалааһын (спиритизм). Манан дьарыгырар дьон, түмүгэр, бу куһаҕан дьарыктарыттан кыайан арахпат турукка кэлэллэр. Арыгыһыт арыгынан иирэр, хаартыһыт эстиэр диэри оонньуур, оттон таҥхаһыт өлбүт киһи сибиэнин ыҥыран, бүлүүһэ сүүрдүбэтэҕинэ, араастаан бараһыайдамматаҕына сатаммат буолар турукка – манияҕа киирэр. Оттон маниакальнай турук иирии биир көрүҥэ буолар, маннык киһи обществоҕа кутталлаах киһиэхэ кубулуйуон сөп. Таҥхалааһын диэн – спиритизм. «Айыы итэҕэлин ыытабыт» дэһэ-дэһэ, онон саптынан, өлбүт киһи үөрүн ыҥыран таҥхалааһын, ол аата, дьиҥнээх абааһы эйгэтинэн дьарыгырыы, бу ыар аньыы буолар. Маннык дьон бэйэлэрэ абааһы эйгэтигэр киирэллэр уонна ханнык да айыылыы сиэри-туому ыытар кыахтара сүтэр. Маннык киһи абааһы биир төрдүн билиэнигэр киирэр уонна бу демон кулута буолар. Кини Аан дойду, Орто дойду кэрэтин, айыллыытын, сөптөөҕүн, кырдьыктааҕын таптыыр уонна сөпкө өйдүүр дьоҕурун сүтэрэр, айыылыы эйгэттэн букатыннаахтык тэйэр, сүтэр. Демоны улахан үөр, эбэтэр, Айыы диэххэ сөп. Ол аата, Айыы итэҕэлэ, Айыы үөрэҕэ диэһин «үөр итэҕэлэ», «үөр үөрэҕэ» диэн буолан тахсар. Ол иһин, таҥараларбыт Аар Айыылар дэнэллэр. Дьэ, ол иһин, Аар Айыы итэҕэлэ эмиэ, атын Улахан итэҕэллэр курдук, спиритизмы утары охсуһуохтаах.

Аан дойду үрдүнэн, ол аата киһи кутун-сүрүн иһин Аар Айыы уонна абааһы икки ардыларыгар былыр-былыргыттан улахан охсуһуу бара турар. Күн аайы Аар Айыыларга үҥэр, сүгүрүйэр киһи кута-сүрэ Аар Айыы күүһүнэн туолар, бэйэтэ Айыы сыдьаайынан бүрүллэр. Оччоҕо абааһы күүстэрэ киирбэттэр. Оттон абааһылыы кэмэлдьилэринэн олорор киһи кута-сүрэ абааһы хараҥа күүстэринэн туолар. Ол күүстэр кинини бутуйалларын кини, сороҕор, «айылҕаттан айдарыылаахпын, дьоҕурдаахпын» дии саныыр. Бу улахан бутуллуу, сыыһа өйдөбүл буолара чуолкай. Маннык таһымҥа сылдьар дьон эмиэ бааллар. Итинник, кута-сүрэ абааһы күүстэринэн туолбут киһи тула эйгэтэ хараарар, абааһы кулутугар кубулуйар уонна киниэхэ абааһы уйаланар, Аан дойдуга, Аар Айыыларга үҥэртэн, кинилэри таптааһынтан, кинилэр көмүскэллэриттэн малыйар. Маннык иэдээҥҥэ киирбит киһи бэйэтэ сөбүлэнэн, Айыы ойуунугар алҕатыан уонна өрүүтүн Аар Айыыларга үҥүөн-сүгүрүйүөн, ыраастаныан наада. Оччоҕо эрэ кини ити иэдээннээх билиэнтэн босхолонуон сөп. Маннык турукка кэлбит дьон чугас дьонугар эмиэ олус кутталлаахтар. Маннык киһи алҕанан, таҥараҕа үҥүү, көнүү суолугар киирбэтэҕинэ кутун-сүрүн, этин-хаанын абааһы күүстэрэ барытын баһылааннар, кини сыыйа улахан илэ абааһыга – дэриэтинньиккэ – сиэмэх демоҥҥа кубулуйуон сөптөөх. Бу таҥхаһыттарга – спириттэргэ эмиэ сыһыаннаах. Онон, өйдөөбөттөн, абааһы эйгэтигэр киирэн хаалыы дөбөҥ, оттон онтон тахсыы уустук.

Киһи кута-сүрэ, өйө-санаата, ол аата, Айыы күүһүнэн куруутун толору сылдьыахтаах. Ол туһугар хас биирдии киһи Аар Айыыларга үҥэ-сүгүрүйэ сылдьара, абааһылыы эйгэлэргэ, кэмэлдьилэргэ чугаһаабата ирдэнэр. Аар Айыыларга үҥэ-сүгүрүйэ сылдьар киһи кута-сүрэ Айыы күүһүн сэргэ Аан дойдуга тапталынан туолар. Оччоҕо кини туохха да хотторбот. Уопсай философия этэринэн, быһаарарынан «айылҕа кураанаҕы тулуйбат» диэн. Ол аата, туох барыта, киһи, тугунан эрэ толоруллан сылдьыахтаахтар. Киһи эмиэ иһит тэҥэ. Ол аата, айылҕаҕа иһигэр туга да суох көҥдөй суох буолуохтаах. Кини булгуччу тугунан эрэ толоруллуохтаах. Ону толорботоххо кини алдьаныан, хампарыйыан сөптөөх. Киһи кута-сүрэ, өйө-санаата улахан иһит диэххэ сөп, кини туоллаҕына эрэ эмиэ сатаан сылдьар. Оттон бу иһит тугунан туоларыттан, бу киһи хайдах хаачыстыбаланара быһаччы тутулуктаах.

Онон, көстүбэт эйгэлэргэ, Аар Айыылар уонна Адьарай Бөҕө баһылыктаах абааһылар икки ардыларыгар, киһини былдьаһан охсуһуу өрүү тохтообокко күүскэ бара турар. Киһи былдьаһыкка сылдьар барамай. Аар Айыылар кинини Айыы киһитэ оҥоро сатыыллар, оттон абааһылар абааһы эйгэтигэр тардаллар. Билигин Аар Айыы итэҕэлэ үгүс киһиэхэ умнуллан, абааһы эйгэтэ, сатанизм дьоҥҥо күүскэ өтөн киирэннэр, тэҥнээһин сокуона кэһиллэн, ыйааһын тэриэлкэтэ куһаҕан диэки кэлтэгэйдээн соҕус турар. Дьэ, ол иһин, Аан дойдуга өлөрсүү, сэрии, араас айылҕа иэдээннэрэ, дьадайыы, дьон-сэргэ быһыыта-майгыта алдьаныыта, тиэрэ көстүүлэр, араас куһаҕан күөрэйиитэ, ыарыы-сүтүү үксээһинэ, Ийэ Айылҕа алдьаныыта күүскэ бара тураллар. Бу салгыы бара турдаҕына, өссө улахан иэдээннэр – катаклизмнар кэлиэхтэрин сөп.

Аар Айыы итэҕэлэ хас биирдии айыы киһитин Аан дойдуну, киһини таптыырга үөрэтиитэ, бу Орто дойду Ийэ Айылҕатыгар сөпкө олорорго, айылҕа сокуоннарын билэргэ, үөрэтэргэ ыҥырыы буолар. Ол аата, хас биирдии киһиэхэ айылҕаҕа сөпкө олоруу, айылҕа сокуоннарын билии олоҕун сүрүн ирдэбилэ буолуохтаах. Мантан таһааран эттэххэ, Аар Айыы итэҕэлэ киһини Аан дойдуну сөпкө өйдүү, кинини чинчийэ, үөрэтэ үөрэнэргэ, ол үөрэтэр киһини сайдыы улахан диалектикатыгар киллэрэр, дьиҥнээх сүдү айыылыы тыыннаах, Үс дойду баһылыга Үрүҥ Аар Тойонтон кэлбит Улуу Үөрэх буолар. Маны умнар табыллыбат!

Билиҥҥи араас Үөрэх бөҕөҕө үөрэммит, компьютер мэйиилэммит, айылҕаттан тэйэн, таас сүрэхтэммит, дьиэ түөрт эркинигэр хаайтарбыт, тымныы, тоҥ фуршет аһылыктаммыт, халбаһыыны хабыалаабыт, салаты салбаммыт, тоҥ утаҕынан дуоһуйбут, арыгыны амсайбыт, итии утаҕы испэтэх, сылааһы аһаабатах киһи Ийэ Айылҕатыгар сөпкө олорор дуо?! Суох! Кини кута-сүрэ, мэйиитэ, этэ-хаана дьиҥнээх айылҕаттан тэйэн хаалбыт. Ол иһин, кини айылҕаҕа сөпкө олорор кыаҕа суох. Кини ойуурга, айылҕаҕа тахсан, балаакка туруорунаары мас бөҕөнү алдьатыа, уот оттон күөс өрүнээри уоту ыытыа. Айылҕаҕа айдаарыа-куйдаарыа, Аан дойду, түөлбэ иччилэрин уйулҕаларын аймыа, булду-алды сатаан бултаабакка, сата баһын тардыа. Өссө бу киһини трактордаан, бульдозердаан, аныгы күүстээх техниканы туттаран, көмүс, алмаас, нефть хостото ыыт. Бу киһиҥ айылҕаны өссө садаҕалыа, неби, гаһы халлааҥҥа ыытыа, айылҕаны күүстээх техника төһө кыайарынан үлтү кумалыа. Дьэ, билигин маннык проблема охсуутугар олоробут. Бу Аан дойдуну, Ийэ Айылҕаны, киһини таптааһын буолбатах, бу иэдээн, варварство, Аар Айыы үөрэҕин утарыы.

Аар Айыы итэҕэлин ирдэбиллэринэн Ийэ Айылҕаҕа сыһыаннаһыы барбыта буоллар, билигин, кини чөл буолуо этэ. Бу итэҕэл быһыытынан, Аан дойдуга (Космоска) туох баара барыта тыыннанан өйдөнөр. Маны айылҕаҕа кэтээн көрдөххө, сөп курдук тахсар. Холобур, эн имэрийбит-томоруйбут, кэпсэппит маһыҥ ону барытын өйдүүр, ылынар, кэпсэтэр курдук тыыннанар. Маны эмиэ айылҕаҕа кэтээн көрдөххө чуолкай көстөр.

Онон, Аан дойдуну киһи айыылыы сыһыана, дьиҥнээх таптала быыһаатын, абыраатын уонна төннөн кэлэн, киһини бэйэтин быыһаатын, абыраатын, көмүскээтин, харыстаатын, алҕаатын.

Домм! Домм! Домм!

Аан дойдуга, Ийэ Айылҕаҕа, киһиэхэ Айыылыы сыһыан

Аан дойдуга, Ийэ Айылҕаҕа, киһиэхэ Айыылыы сыһыан — II

В.А. Кондаков. Аар Айыы итэҕэлэ. 3-с чаас. 57-66 с. СӨ Аар Айыы итэҕэлин тэрилтэтэ.